Theater om de kloof tussen zwart en wit te dichten

'Melanine ten strengste verboden' zie je op rondreizend theaterfestival Parade. Klik hier voor meer informatie. 

Een uit de hand gelopen schoolopdracht; dat is de voorstelling Melanine ten strengste verboden, van maker en regisseur Gavin-Viano Fabri. De titel zegt al veel over de voorstelling zelf. Tenminste, als je weet dat melanine zorgt voor donker pigment in de huid. 

Gavin-Viano maakte de voorstelling in zijn tweede jaar aan de toneelacademie Maastricht, en zit nu middenin een mini-tour. Deze zomer is de voorstelling te zien op de Parade. 

We keken mee bij een doorloop en aansluitend de voorstelling in het Rotterdamse Maas Theater en Dans, en spraken de regisseur en de groep over het belang van Melanine ten strengste verboden. 

Op de speelvloer staan zeven bruine stoelen op een rij. Daarachter een piano, waarnaast muzikant Joachim Henriëtta op zijn trompet speelt. De lichten zijn al ingesteld, een aantal spelers oefent hun tekst. Op de gang klinkt gezang. Nog even wachten tot alle spelers aanwezig zijn, en de technische doorloop van Melanine ten strengste verboden kan beginnen. Vanavond is het showtime, dus het wordt flink doorwerken.

Gavin-Viano Fabri zit nu in zijn derde jaar op de toneelacademie Maastricht. Hij is daar eigenlijk een beetje een rebel. ‘De toneelacademie is overwegend wit. Ik merkte ook dat leraren in het begin weinig affiniteit hadden met mij. Inmiddels voel ik me thuis en snapt de school hoe ik verhalen vanuit een nieuw perspectief vertel.' 

Want dat is wat hij wilde: andere verhalen vertellen.

In zijn tweede jaar kreeg hij een grote kans: hij schreef en maakte Melanine ten strengste verboden  als schoolopdracht. ‘Ik wil dit verhaal eigenijk al heel lang vertellen. Ik vind dat dit verhaal helaas universeel en actueel blijft. Het blijft gebeuren. En niet alleen in de Verenigde Staten, ook daar buiten en ook in Nederland.'

Tekst gaat verder na de afbeelding

‘Melanine ten strengste verboden  is gebaseerd op de Scottsboro Boys, een waargebeurd verhaal uit de jaren ’30,’ vertelt Gavin-Viano. ‘Een groep van negen jongens sprong op de trein naar een andere stad. Het was de tijd van de Great Depression. Zij wilden gewoon lol trappen en waren op zoek naar werk.

‘Onderweg werd de trein onderschept door politie. In diezelfde trein zaten twee witte prostituees en in die tijd was prostitutie verboden. Dus om hun eigen hachje te redden, hebben die twee witte meisjes gezegd dat de jongens hen hadden verkracht. De jongens werden onterecht veroordeeld.

‘De helft is in de gevangenis gek geworden en gestorven. De andere helft is vrij gekomen na veertien jaar. Maar zij hadden mentale problemen. En hoe kom je aan de bak in de jaren ’40, als persoon met een migratieachtergrond die veroordeeld is?’

‘We willen ons verhaal blijven vertellen voor mensen die er niet over nadenken. Of waarvan het nog een ver-van-je-bed-show is. En mensen die geshockeerd zijn over het verhaal van bijvoorbeeld When They See Us,  de Neftlix-serie.’

‘Het lijkt ook heel erg op het verhaal When They See Us.  Dat speelt zich af in de jaren 80, en gaat over the Central Park Five. Het gaat ook over onterechte veroordelingen wegens verkrachting. We maakten Melanine ten strengste verboden  in 2017 en When they see us  is in 2019 uitgebracht. De problemtatiek bijft dus actueel.

‘Het is eigenlijk een horror-tafereel. Wij gebruiken humor als glijmiddel voor de tragedie. Op een grappige manier vertellen over ernstige dingen.’

Tekst gaat verder na de afbeelding

De doorloop begint. Het is hard werken, en al gauw is het bijna tijd om écht te spelen. Na het eten kleden de spelers zich om. De eigentijdse kleding blijft achter in de kleedkamer, en eenmaal terug op de vloer staan ze in typische kostuums; we zijn tachtig jaar terug in de tijd.

De zaal, waarin het publiek langzaam naar binnen stroomt, is een rechtszaal. We kijken naar de veroordeling van een groep onschuldige, zwarte mannen.

‘Racisme wordt niet serieus genomen,’ zegt speler Perry Gits. ‘Steeds wordt gezegd  “we zijn tolerant en we zijn multicultureel”, maar we zijn niet multicultureel als het gaat om hiërarchie. Wij zijn nog steeds niet aan de top, dus dan neem je het niet serieus. Er verandert niks.

‘Deze verhalen worden al jarenlang verteld. We zeggen eigenlijk gewoon hetzelfde. Dus hoe tolerant zijn we dan?

‘In 2018 en 2019 zijn meer zwarte stukken gemaakt, zwarte verhalen. Maar diversiteit gaat niet alleen om zwarte bevolkingsgroepen, want die waren er altijd al. Het gaat over wat hogerop is, dus een zwarte regisseur hebben is heel fijn, het is herkenbaar. Hij begrijpt wat we doen on stage.

‘Het gaat dus niet alleen om het verhaal, het gaat om de regisseur, het gaat om de styliste, om de directie. Dus daarom is deze voorstelling voor ons zo belangrijk.’

Tekst gaat verder na de afbeelding

In de voorstelling worden de personages onterecht behandeld. En dat herkennen de spelers ook vanuit hun eigen leven. ‘Ik zit nog op een opleiding voor theatermaker, in Amsterdam,’ zegt speler Roxana Verwey. ‘Dan wordt er gepredikt: “Wij staan voor diversiteit en inclusiviteit.” Maar dan moet ik als zwarte maker nog steeds uitleggen wat de historische context is van wat ik maak. En ik moet uitleggen dat het woord neger mij kwetst.’

Ook Jostha Delima, die de productie doet van de voorstelling, vertelt dat er niks is veranderd. ‘Ik heb een zoontje van elf, en die maakt dezelfde dingen mee die wij allemaal al hebben meegemaakt. Dus hoe bedoel je tolerant? Als mensen deze voorstelling zien, hoor je ze bewegen in de zaal, ze voelen zich heel ongemakkelijk. Ze zeggen: “Nee, ik niet, ik niet.”

‘Maar wie dan wel? Want op school gebeurt het, op het werk gebeurt het. Mijn zoontje van elf herkent discriminatie en racisme op school, in de klas, bij zijn vriendjes. “Mama, dat is toch discriminatie? Mama, dat is toch racisme?”’

Tekst gaat verder na de afbeelding

Ondanks het serieuze thema zit de voorstelling vol humor. Zo spelen twee spelers heel overdreven de prostituees, wat komische taferelen oplevert. Daarnaast speelt de muziek van Joachim een belangrijke rol. Die zorgt voor grappige en ontroerende momenten.

De voorstelling valt dan ook een beetje onder muziektheater, ondanks dat dat volgens Gavin-Viano niet gebruikelijk is op de academie. Weer lekker rebels dus.

Het overgrote deel van het publiek maakt instemmende geluiden tijdens de voorstelling. En ook tijdens het nagesprek is het publiek te spreken over de voorstelling. Een publiek dat vanavond flink divers is. ‘Het is bijna schrikbarend om zoveel donkere mensen in het theater te zien,’ grapt iemand achteraf.

Gavin-Viano vertelt dat hij benieuwd is naar hoe het nagesprek gaat zijn tijdens de Parade, waar het publiek minder divers is. ‘Hoe wordt het daar ervaren? Daar ben ik heel nieuwsgierig naar.’

Tekst gaat verder na de afbeelding

Want heftig en confronterend is de voorstelling ook, ondanks de humor, door teksten als: “Vooruit, begraaf me maar. Zonder naam, zonder identiteit, zonder waardigheid.” En: “Mijn huid is geen kooi”.

Pijnlijk is het wanneer een van de prostituees de waarheid wil vertellen, maar dat niemand haar gelooft. De ander blijft glashard ontkennen. En speler Nathalie Roux, de enige witte dame van het gezelschap, speelt een personage die de rest van de groep in haar broekzak heeft.

Tijden de voorstelling krijgt het onderwijs ook flinke kritiek over zich heen. “Ras wordt als probleem gezien of überhaupt overgeslagen.”

Maar ook kritiek naar elkaar, wanneer iemand van de groep homofobe uitspraken doet. “Jouw definitie van pro black is schijnheilig. Je pleit alleen voor donkere mensen die passen binnen jouw conservatieve kaders.”’

Tekst gaat verder na de afbeelding

’Mensen moeten luisteren,’ zegt Perry tijdens het interview. ’En niet als ik iets zeg meteen denken dat ik aan het overdrijven ben. Dan ken je mijn verhaal niet. Dus eerst luisteren, vooral erkennen, en dan gaan we een gesprek voeren.’

Daar zit de kern. In het woord erkennen. ‘In de voorstelling zeggen we het al, het wordt gemarginaliseerd,’ zegt Gavin-Viano. ‘We hebben tegenwoordig internet. Ken je een woordje niet? Je googelt het. Heb je een recept niet? Je googelt het. Wil je de nieuwste serie van Game of Thrones hebben? Je googelt het. Dat is hetzelfde met de problematiek die ons aangaat. Het gaat nu niet meer over het niet weten. Het gaat nu over het niet willen weten, het niet willen accepteren en het niet willen erkennen.’

Tekst gaat verder na de afbeelding

‘En het gaat over nieuwsgierig blijven naar elkaar. Wees net zo nieuwsgierig naar mijn verhaal, als nieuwsgierig naar mijn eten, naar mijn cultuur, naar mijn kledingstijl, naar de manier waarop ik praat, naar mijn taal, naar de grappen die ik maak, naar de straattaal. Iedereen spreekt tegenwoordig straattaal, wat gebaseerd is op de Surinaamse taal. Maar ze weten niet dat het Surinaams is.

‘Dus als ik op een festivalletje sta, met een geweldige bril, dan zegen ze: “Hé, snelle planga.” En dan zeg ik: “Oh je spreekt Surinaams?” “Is dat Surinaams?”, zeggen ze dan. Ja, dat is Surinaams.’

De boodschap van de voorstelling is duidelijk: “Er is een groot gat, een kloof. Het is tijd om die te dichten. Of je het fijn vindt of niet.”

Doodstil wordt de zaal wanneer de spelers een voor een op een rij gaan staan en hun haar gaan kammen. Dat gaat helemaal niet bij een van de acteurs, wat humor oplevert, maar ook een pijnlijke stilte. 

En echt stil wordt het wanneer speler Daniel Kolf alleen overblijft en met een monoloog de voorstelling eindigt. Hij wijst naar de gevangenis achter zich. “Doodgaan is acceptabel. Zolang ik maar heb geleefd.”