Gedragsverandering duurt nu eenmaal lang

‘Hoe we onszelf voor de gek houden’.
‘Mentale uitglijders. Alledaagse denkfouten in de actualiteit’.
‘De gids voor helder denken. Nooit meer de weg kwijt in je brein’. 

Je hoeft maar een greep te doen in de bibliografie van Suzanne Weusten en je begrijpt: deze psycholoog, die de Denkacademie oprichtte en ons programma ‘Dat had je gedacht’ maakte, mag graag nadenken en uitspraken doen over denkfouten en helder denken. 

Als geen ander moet zij in staat zijn om het vaak verhitte klimaatdebat van een afstand te bekijken, en te zien waarom en waneer de discussie uit de bocht vliegt. “Nou ja, vanuit mijn professie probeer ik te verklaren hoe het komt dat mensen bepaalde standpunten hebben in het klimaatdebat. En wat daarvan klopt of niet." 

Een ander veelgehoord argument is dat we met klimaatmaatregelen de economie vernielen (net zoals we hier bespraken). Ook een drogreden, volgens Weusten. “Non sequitur heet dat in Latijn, wat zoveel betekent als: Dat volgt er helemaal niet uit. Het is retorisch sterk, maar de redenering klopt niet. Hoezo vernielen we de economie? Klimaatmaatregelen hebben gevolgen voor de economie, dat wel. Je zult de economie moeten veranderen, dat is waar, maar daarmee vernielen we haar toch niet?”

Wat dat betreft is Weusten niet per se pessimistisch. “We zijn er ook al mee bezig. Mensen en bedrijven zijn er zich bewust van dat ze duurzamer moeten produceren. Je hebt zoiets als de circulaire economie. Roepen dat we onze economie kapotmaken, is retorisch heel sterk, maar is toch een drogredenering.”

Argumentum ad baculum, Latijn voor het argument van de stok, waar Geert Wilders gebruik van maakt in het klimaatdebat. “Hij dreigt dat mensen door klimaatmaatregelen meer moeten gaan betalen, voor een warmtepomp, het isoleren van een huis, dat soort dingen. Daarmee zinspeelt hij alleen op de negatieve gevolgen van iets.”

Wederom retorisch sterk, volgens Weusten. “En ook populistisch. Mensen zullen snel zeggen: ‘Ik wil niet meer betalen’.” 

Tekst loopt door onder afbeelding

Maar Weusten herkent niet alleen drogredeneringen met Latijnse termen in het klimaatdebat. Ze signaleert ook irrationeel gedrag van mensen met huis-tuin-en-keuken Engelse termen, zoals conformation bias en believe perseverance. 

“Bij die eerste zie en hoor je alleen wat je wil zien en horen, en je doet nauwelijks tot geen moeite om andere standpunten te zien. Terwijl het wetenschappelijke feiten zijn dat de aarde opwarmt en er op dit moment al soorten verdwijnen door die klimaatverandering. Believe perseverance houdt daarmee verband. Dan nemen mensen onwrikbare standpunten in en volharden ze in hun standpunt. Zo wordt een open dialoog onmogelijk gemaakt.”

De denkfout die ze het meeste tegenkomt is: de present bias. Omdat je jezelf heel moeilijk in de toekomst kunt verplaatsen, focus je te veel op het heden. “Het is lastig om je voor te stellen hoe het met jezelf of met de mens gaat over vijftig jaar. Daarom is het bijvoorbeeld ook zo moeilijk om voor je pensioen te sparen.”

En dus is het lastig om je gedrag nu al te veranderen. Terwijl gedragsverandering an sich al moeilijk is. “Een mens is een gewoontedier,” zegt Weusten. “Ik signaleer dat het voor heel veel mensen moeilijk is om daadwerkelijk iets te veranderen. Omdat je denkt: Het zal mijn tijd wel duren. Of: Tegen die tijd is de technologie als zo ver, dan krijgen we die CO2 wel uit de lucht. Desnoods hebben we een andere planeet gevonden, waar we onze gewassen kunnen verbouwen.”

Die present bias bemerkt Weusten ook bij zichzelf. “Ik probeer minder te vliegen, ik eet geen vlees, ik rij elektrisch, reis met de trein naar Londen en heb mijn huis geïsoleerd, maar diep vanbinnen denk ik wel eens bij mezelf: Zal ik het allemaal nog meemaken?”

Daarnaast heeft ze geen rotsvast vertrouwen in de technologie. “Als ik kinderen had, zou ik me zorgen maken. Ik maak me er wel druk over. Ik denk echt dat het gedrag van mensen moet veranderen. En ik hoop van harte dat het debat opener wordt, en dat mensen meer bereid zijn om naar elkaar te luisteren. Want aan zo’n verhard debat heeft niemand wat.”