Tussen droom en daad in het Zuiderstrand Theater

Een theaterpodium. Volwassen sleutelfiguren uit Klassen zitten links op een bank, onderwijswoordvoerders van de Tweede Kamer rechts tegenover hen op krukken. Onderwijskrachten, deskundigen en directeuren kijken ondertussen via Zoom mee op deze woensdagavond. Want: een bezoekerslimiet door corona. Via internet is de biotoop ‘onderwijsland Nederland’ zo alsnog samen in het Scheveningse Zuiderstrand Theater. Thuis kijken volgen honderden kijkers op laptops en tablets de bijeenkomst.

Presentatrice Natasja van den Berg kondigt de regisseurs van Klassen, Ester Gould en Sarah Sylbing aan, zij trappen af. "In Londen slaagden ze er, in vijftien jaar tijd, in om de slechtste scholen in de stad om te toveren tot de beste van het land. Er was een mentaliteitsverandering. De wil om het op te pakken. Om op zoek te gaan naar sleutels voor verbeteringen." Ontstaat die wil hier vanavond? Zijn de sleutels aanwezig, in dit theater? Met deze vraagtekens eindigen ze.

Mirjam Leinders van de Amsterdamse scholenkoepel Innoord. "Politiek en onderwijs leken elkaar op onver- wachtse punten te vinden."

"Het werd bijna een kringgesprek over het onderwijs," zegt Peter Kwint, Tweede Kamerlid van de SP. "Zo kunnen oplossingen dus ontstaan."

Paul van Meenen onderwijswoordvoerder namens D66: "Karin Heij was er ook. Ik wilde haar al heel lang als spreker naar de onderwijscommissie van de Tweede Kamer halen. Heij is een geweldig deskundige op het gebied van kansenongelijkheid. Maar ik kreeg daar geen meerderheid voor. Door deze avond kregen mijn collega’s van andere partijen de verplichte kost van Heij alsnog."

Heij, gepromoveerd op een proefschrift over ons basisonderwijs, draagt een column voor. "Ons onderwijsmodel wil zo snel mogelijk met een groepje winnaars naar de eindstreep," zegt ze. Ze doelt ermee op de Cito-toets, die de slimste kinderen wil selecteren. "Met de rest vullen we de overige vakjes, als vmbo en havo." En raakt een kind in het verkeerde vakje van de sjoelbak verzeild, dan heeft hij of zij pech. "De overstap en doorstroom op middelbaar onderwijs is extreem moeilijk gemaakt." 

Dus, stelt Heij somber: "Op twaalfjarige leeftijd worden de prijzen verdeeld. Vwo’ers proosten met kinderchampagne. De rest likt de wonden." Ze legt de bal bij politici: kunnen zij dit veranderen?

Harm Beertema, van de PVV reageert als eerste: "We hebben inderdaad een systeemcrisis," Peter Kwint van de SP voegt toe: "De overstapjes zijn steeds moeilijker. En daarbij komt nu het lerarenprobleem bij. Dat komt juist terecht op die scholen waar kinderen zitten die het hardst goede docenten nodig hebben." Van de meest rechtse tot linkse partij, ze zien allen het onderwijsprobleem van kansenongelijkheid deze avond.

Sleutelfiguren uit de serie en onderwijsexperts, zoals de Amsterdamse wethouder Moorman, zetten de zaken op een rij. Ze benadrukken dat wij bijna het enige land zijn dat jonge tieners zo vroeg tot rigide keuzes dwingt. Ons onderwijs is survival of the fittest-achtig geworden, in de hoop dat onze excellerende leerlingen nog slimmer worden. Een jammerlijke paradox, data tonen: naast kansengelijkheid neemt juist ook het aantal excellerende leerlingen af in Nederland.

Moorman: "We selecteren terwijl onderwijs zelfontplooiing moet geven. Denemarken stopte met elfjarige te selecteren. Dat moment ging naar vijftien jaar. Wat bleek: onderwijsresultaten en kansengelijkheid stegen." Waarom blijven we hardnekkig zo vroeg selecteren in Nederland?

De roze olifant in de kamer wordt benoemd: de brede brugklas. Al langer zien onderwijsdeskundigen dat als dé oplossing om kansengelijkheid te versterken. Kortweg: geef kinderen tot vijftien jaar in één klaslokaal dezelfde kennis. Zoals het ook in andere landen gaat. Zet ze pas daarna op vmbo-, havo en vwo-achtige sporen.

Mirjam Leinders, blikt terug: "Bij een rondgang die avond bleken vijf van zes aanwezige politieke partijen niet per se tegen de brede brugklas te zijn. Daar veerde ik bij op. Het verraste mij."

Het is één van de dingen die het onderwijsveld bijna lijkt te smeken deze avond. Kunnen de aanwezige politici, zij die het uiteindelijk kunnen bepalen in de Kamer, hen niet een bredere brugklas beloven? Daarbij meer geld voor lerarensalarissen? En meer geld om het niveauverschil tussen scholen aan te pakken.

Leinders: "Daarna kwam het mindere deel van de avond. Je snakte naar boter bij de vis. Je merkte dat de docenten, deskundigen en schoolbestuurders afspraken en beloftes wilden horen. Neem de bredere brugklas en het uitstellen van vroegselectie. Ik had het mooi gevonden als die avond de intentie was uitgesproken: dat gaan we gewoon doen!"

Koepeldirecteur Goes: "Dan merkte je toch aan de politiek dat er een formatie aankomt. Ze lieten zich aan het einde, toen er afgerekend werd, uit in algemeenheden. Echt harde voorstellen en concrete veranderingen heb ik toen niet meer gehoord."

D66-Kamerlid Van Meenen: "Ik heb uiteindelijk inderdaad ook wel ambitie gemist bij de aanwezige politici deze avond. Urgentie. Nee, ik ga dan geen namen noemen. Ik heb zeker concrete voorstellen in gedachte. Meer geduld, mogelijkheid tot bredere brugklassen. En ieder kind dat wil moet zes jaar middelbaar onderwijs kunnen genieten. Ook praktisch ontwikkelde kinderen."

De politici geven het toe: er is een systeemcrisis, er zijn te weinig leerkrachten, de problemen zijn groot. Maar voor hen niet groot genoeg om al voor de formatie beloftes te doen. De hoofdvraag: wat kan en wil Den Haag doen om kansengelijkheid aan te pakken lijkt daarom pas na de formatie beantwoord te worden.

Edith Hooge van de Onderwijsraad kijkt toch positief op de slot- bijeenkomst van Klassen terug: "Door de vele rapporten en adviezen hierover is problematiek van kansenongelijkheid in het onderwijs inmiddels wel geland en erkend in Den Haag. Klassen heeft het indringend in beeld gebracht. Het staat zo op de lijstjes voor de formatie. Dat er oplossingen moeten komen voor het terugdringen van onderwijskansenongelijkheid, daar kan een nieuw te vormen regering niet zomaar overheen stappen."