Grensgevallen

Het Europees grensbeleid houdt Marjolijn van Heemstra al jaren bezig. En met de val van ons kabinet groeide haar ongemak rond dit thema. Volgens de Verenigde Naties zijn er sinds 2014 meer dan 29000 mensen overleden in een poging Europa binnen te komen. De grenzen, zo zeggen politici, zijn er voor de bescherming van onze vrijheid en onze veiligheid; Maar onze vrijheid betekent de onvrijheid van een ander. Onze veiligheid, hun dood. Van Heemstra buigt zich over de vraag hoe we toch zo massaal een dodelijk grenssysteem accepteren dat andere levens minderwaardig maakt. 

Nergens is de grens tussen dood en leven zo precair als bij het onderwerp abortus. Er zijn wetten, wachtkamers en witte jassen daar waar het legaal kan. Maar ondertussen is abortus ook wereldwijd een schemergebied. Want waar leg je de grens tussen leven en dood? Bij veertien weken, zoals in Frankrijk? Of bij vierentwintig weken, zoals in Nederland? En wat doet het met ons denken over abortus, dat in steeds meer landen de roep om een verbod op abortus groter wordt? Marjolijn van Heemstra neemt een duik in haar verleden, toen ze zelf een abortus overwoog. Hoe wordt er nu over het fenomeen abortus gedacht?

Voornaamwoorden, daar heeft schrijver en denker Marjolijn van Heemstra daar het grootste deel van haar leven niet echt bij stilgestaan. Tot er om haar heen steeds vaker naar gevraagd werd. En hoewel ze graag haar best doet om mensen op de juiste manier aan te spreken, voelt ze zelf ongemak bij het expliciet benoemen van haar voornaamwoorden. Lange tijd kon ze het onderwerp omzeilen maar dan stuurt een collega haar er een e-mail over en is het tijd het ongemak van dichtbij te bekijken.

Seksueel grensoverschrijdend gedrag. Soms is het overduidelijk. Soms is het strafbaar. Soms is het een schemergebied waarin grenzen moeilijk te onderscheiden zijn en alles in elkaar lijkt over te lopen. Soms wordt er iets van gezegd, meestal wordt er gezwegen. Soms uit ongemak, uit moedeloosheid, soms uit regelrechte angst en soms omdat het een tegenstrijdige mix oproept; afkeer en spanning inéén. Soms is pas later duidelijk wat het eigenlijk teweegbracht. Komt de woede na een dag, een week, een jaar. En soms komt de woede met begrip, want niemand van ons heeft schone handen, iedereen is weleens bij iemand een grens overgegaan. 

Hoe kunnen we dit grensgebied met zijn allen leren navigeren? Aan de hand van een serie intieme verhalen van mensen die zelf aan de ene of de andere kant van de grens terechtkwamen zoekt Marjolijn van Heemstra naar ijkpunten.

In maart dit jaar stond Marjolijn van Heemstra op de A12 om te protesteren tegen fossiele subsidies. Want terwijl de aarde opwarmt en tippings points bereikt worden, krijgt de vervuilende fossiele industrie nog altijd miljarden aan subsidies. Van Heemstra wilde in beweging komen. De snelweg op. Ze volgde een actietraining. Over hoe je je voorbereid, wat je rechten zijn als je wordt opgepakt. En ook, voor een groot deel: hoe je geweldloos blijft.  

Maar waar ligt precies de grens tussen gewelddadig en geweldloos verzet? Hoever mag verzet gaan met het oog op de razendsnelle vernietiging van ecosystemen? Maken vervuilende bedrijven zich niet op grote schaal schuldig aan geweld?  Wanneer is geweld eigenlijk zelfverdediging? In deze aflevering buigt Van Heemstra buigt zich over de grote morele vragen van het klimaatactivisme. 

De afgelopen jaren klinkt de roep om dekolonisatie. Beelden worden omvergehaald, schilderijen van de muur verwijderd, straatnamen veranderd. Als we de wereld niet langer met een koloniale blik willen bezien moet er worden afgerekend met het verleden. Maar hoe doe je dat eigenlijk op een manier die werkelijk iets bijdraagt?  

Aan de hand van haar eigen koloniale familiegeschiedenis zoekt Van Heemstra het antwoord op deze vragen, beginnend bij de Van Heemstra top in Suriname. Een afgelegen berg in een zwaar vervuild goudmijngebied. De top is vernoemd naar gouverneur van Heemstra die in de jaren twintig de mijnbouw in Suriname aanzwengelde en daarmee mede verantwoordelijk werd voor een ecocide van gigantische proporties. Hoe moet je je als naamgenoot tot deze top verhouden? Waar trek je de grens tussen verleden, heden en toekomst? En als het koloniale wereldbeeld ons nog altijd parten speelt, is onze manier van dekoloniseren dan niet ook besmet met datzelfde koloniale denken?