'Hoe je een mening vormt, is nu relevanter dan ooit'

In 2007 werd Tariq Ramadan in Rotterdam binnengehaald door de gemeente als een inspirator, een verbinder en een messias. Hij moet bruggen bouwen tussen Europa en de islam en groeide uit als een groot leider voor velen. Al even snel werd hij weer uitgespuwd en weggezet als een oplichter en zakkenvuller. In 2009 maakte het Rotterdamse stadsbestuur een einde aan de samenwerking met Tariq Ramadan, door zijn werk voor Iran Press TV. Stine Jensen maakte een podcast over De Zaak Ramaden. Die vertelt een verhaal over de gepolariseerde samenleving van nu: zijn er nieuwe bruggenbouwers nodig tussen gelovig en seculier, islam en het Westen? 

"Het heeft onder meer te maken met je eigen biografie. Die is erg bepalend voor hoe je tegen mensen aankijkt. Ook de mensen door wie je wordt opgeleid en de mensen die je omringen bepalen dat sterk. Ik zat destijds in een denktank in Rotterdam met mensen van allerlei verschillende culturen. We constateerden toen dat er een hele onaangename wind uit de rechterflank begon te waaien. Er zaten ook twee mensen uit Iran in de denktank met veel kennis van zaken en zij vertelden dat de reden van het ontslag van Ramadan was dat hij meegewerkt zou hebben aan Iran Press TV. Volgens de personen uit Iran was dit een oneigenlijke reden, en ik denk nog steeds dat ze daarin gelijk hadden. 

Pas later, en helemaal nu ik deze podcast aan het maken ben, zag ik dat Ramadan misschien helemaal niet het talent had om bruggen te bouwen. Overal waar hij kwam, ontstond juist controverse. 

Ik heb de afgelopen jaren mensen ontmoet die wél kunnen verbinden. Daar ben ik over gaan nadenken. Is dat verbinden dan de beste manier om bruggen te bouwen? Sommigen zeggen van wel. Anderen zeggen dat je stampij moet maken. Er waren ook mensen die zeiden dat je überhaupt niet één persoon kan vinden als bruggenbouwer. Het zal nooit de juiste persoon voor alle groepen zijn. Weer iemand anders zei: een bruggenbouwer kan je niet benoemen, dat ben je. De laatste aflevering gaat over de bruggenbouwers van nu en de lessen die wij kunnen leren van Tariq Ramadan. Dit leverde mooie gesprekken op waarbij mensen analyseren wat er is misgegaan en welke lessen we hieruit kunnen leren." 

Tekst gaat verder na afbeelding

"Lastig niet, maar het is wel interessant hoe iedereen er op een andere manier naar kijkt. Zo sprak ik met schrijver Mohammed Benzakour, met wie ik destijds samen Ramadan heb verdedigd. Hij staat nog steeds achter zijn verdediging destijds, die hij op prinicipiële gronden voerde. Hij vindt dat iedereen gelijk behandeld moet worden, en dus alleen volgens de regels van de logica moet worden beoordeeld. Terwijl ik juist iemand die bijvoorbeeld homoseksualiteit veroordeelt, niet wil verdedigen. Het verschil tussen ons is dus een principieel denker tegenover een ideologische denker. 

Het is een heel complex onderwerp, en ik hoop dat je dat als luisteraar begrijpt door de verscheidenheid aan sprekers. Je zult zelf ook van mening veranderen, naar mate je meer informatie over Ramadan krijgt. En dat veranderen wordt makkelijker naar mate je meer twijfelt over jouw mening. Er ontstaat dan ruimte. Als je aarzelt over of je wel goed bezig bent, ben je meer bereid om te luisteren naar anderen en dan laat je je ook meer beïnvloeden door anderen. Ik heb wel getwijfeld of ik goed zat met Tariq Ramadan en dat maakte dat ik er opener en neutraler in ging. Als ik heel erg bij mijn standpunt van toen was gebleven, waren deze gesprekken niet zo verlopen. Dat vond ik ook heel fascinerend. Zou het kunnen dat al deze mensen, allemaal vanuit hun perspectief en biografie, gelijk hebben?"

"Ik ben heel erg benieuwd naar hoe mensen eigenlijk hun mening vormen over een persoon. Je kan niet alles luisteren en lezen wat over iemand te vinden is, dus je krijgt alleen informatie via bepaalde kanalen. Ik was heel erg benieuwd: hoe werkt dat dan bij mij? Waarom heb ik sommige geluiden nauwelijks gehoord of gezien? Het verhaal van Tariq Ramadan is extra interessant. In Nederland werd eigenlijk geen Frans gelezen, terwijl er in Frankrijk allang een dik boek was verschenen dat heel kritisch was over hem. We hadden van tevoren dus al veel kunnen weten. Dat vind ik interessant. Kun je jezelf in de spiegel kijken en toegeven dat je misschien fout zat? Ik denk dat het goed is om dat wel te doen en terug te blikken. Ga met degene die je op dat moment bekritiseerde in gesprek. 

Een andere reden is dat ik het belangrijk vind om het gesprek te blijven voeren over seculariteit in Nederland. Het is een moeilijk gesprek, maar ik denk wel dat het nodig is. Soms botsen seculiere waarden op waarden van inclusie en alles willen omarmen. Dat roept de vraag op of je überhaupt wel bruggen kunt bouwen langs de lijnen van religie. Als er een bruggenbouwer komt, is het voor mij van belang om te onderzoeken welke rol ik hierin kan spelen als niet-gelovige wanneer ik te maken krijg met dit soort gesprekken en thema’s, want dat botst soms." 

"Er zijn heel veel mooie inzichten. Het was echt een waardevol proces. Eén inzicht vond ik bijzonder waardevol. Dat was iets wat Marianne Vorthoren, projectleider bij de Vereniging Nederlandse Gemeenten, inbracht. Ze heeft ook een lintje gekregen, omdat ze zo’n goede verbinder is. Dat vind ik heel mooi. Ze is zelf eigenlijk een bruggenbouwer, en ze bracht de metafoor van de salad bowl in, ooit weer door een Amerikaan bedacht. Je kan er allerlei verschillende ingrediënten ingooien die een salade lekker, boeiend of fris maken. 

In Nederland hebben we een poldersamenleving. Dat betekent dat we met elkaar polderen en overleggen en dat houdt in dat we allemaal belangengroepen bij elkaar om de tafel hebben zitten. Zij zijn in eerste instantie niet geïnteresseerd in het begrijpen van de ander, maar in het verdedigen van het eigen belang. De ingrediënten van de saladekom mengen zo niet, in dat poldermodel. Die zijn helemaal niet bereid zich te verplaatsen in de ander. Vorthoren zei: je moet kijken naar de kom, dat wat het allemaal bijeenhoudt. Dan ga je het namelijk hebben over waarden waar je állemaal achter staat." 

"Omdat er veel relevante lessen inzitten voor de huidige tijd. Het is ongelooflijk relevant om dit gesprek te blijven voeren. Nu lijkt het alsof iedereen sterk in zijn eigen bubbel zit en dan luister je niet meer naar elkaar. Dat is erg jammer en daarom wilde ik proberen in deze podcast die verschillende geluiden weer bij elkaar te brengen met een vraagstuk: zijn er nog bruggenbouwers nodig? Waar zit de gevoeligheid nu? Waar zitten de problemen nu? Ik hoop dat je via de figuur van Ramadan geïntrigeerd raakt. Hij had een enorm publiek aan zijn voeten. Hij was een hele grote man. Zelfs als je hem misschien niet kent, blijft het fascinerend dat zoveel mensen hem als hun spiritueel leider zagen." 

Luister de afleveringen van De Zaak Ramadan nu via je podcast-app.