Natuurkundige Diederik Jekel presenteert samen met Tim Hofman ons nieuwe programma 'De staat van het klimaat'. Hij is realistisch, maar gelooft echt in een verandering van denken en gedrag. "De kans dat ik in de trein tegenwoordig, bij wijze van spreken, een terrorist tegenkom, is groter dan dat iemand daar een sigaret opsteekt."

Jekel presenteert wetenschapsprogramma 'De kennis van nu' (NTR) en is afgestudeerd natuurkundige. De laatste tien jaar heeft hij het vakgebied nauw gevolgd. "Door mijn achtergrond snap ik de wetenschap heel goed, maar omdat ik geen onderzoek doe in het vakgebied, kan niemand mij van belangenverstrengeling beschuldigen."

Volgens Jekel kan wetenschap meten, concluderen en aankaarten, maar zijn de keuzes die we als samenleving moeten maken juist politiek en persoonlijk. 

"Dat de hoeveelheid CO2 in onze lucht toeneemt, weten we. Dat kun je meten. Dat verandert het klimaat. En wij veroorzaken die uitstoot. Als we niets doen, gaat het ons heel veel kosten. We moeten bedenken wat we daar aan gaan doen, en hoe we ervoor kunnen zorgen dat niet alleen arme mensen de sjaak zijn, zoals zo vaak bij grote veranderingen."

Feiten zijn daarbij van groot belang, volgens Jekel. "Feiten kunnen soms niet uitkomen, en steeds vaker worden wetenschappers aangevallen als zij tot bepaalde resultaten komen. Twijfel mag, maar dat aanvallen is een heldere grens. Wetenschap functioneert beter als mensen vrij en zonder angst tot conclusies kunnen komen. Dat geldt ook voor journalisten en rechters. Je moet die groepen een beetje beschermen. Dat geeft de ruimte om objectief te blijven."

Tekst gaat door na afbeelding

© Rob Engelaar / ANP

Tijdens het boerenprotest werden wetenschappelijke meetmethodes van het RIVM in twijfel getrokken.

Wat doe je zelf voor het klimaat?

"Ik heb de akelige luxe om allerlei stappen te zetten die helpen, zoals minder vlees eten, of een elektrische auto rijden. Ik ben de afgelopen jaren veel bezig met de consequenties van mijn handelen. Maar niet iedereen heeft die luxe. Vingers wijzen heb ik een hekel aan, dus ik snap volkomen waarom andere mensen andere keuzes maken.

De verschuiving moet in stapjes gaan, en dat is niet makkelijk. Maar kijk naar roken. Als je vijftien jaar geleden wilde voorkomen dat iemand in de buurt van je kinderen ging roken, was je een beetje een eikel. 'We zijn toch buiten', was dan het argument. Dat is wel echt veranderd. De kans dat ik in de trein tegenwoordig, bij wijze van spreken, een terrorist tegenkom, is groter dan dat iemand daar een sigaret opsteekt.

Die veranderingen moeten we wat betreft klimaat ook ondergaan, maar de aanpak moet heel voorzichtig zijn. Mensen voelen zich snel in hun vrijheid beperkt door de 'netheidsgestapo ' en krijgen het gevoel dat ze niets meer mogen. Dat snap ik; ik vind het ook bloedirritant als mensen zeggen dat ik iets niet meer mag. De truc is om hier zo over te praten dat mensen zien waarom ik iets vind of de wetenschap. En dat dat dan misschien logisch klinkt, zonder meteen te voelen dat je een slecht mens bent."

Is het klimaat het eerste waar je aan denkt als je wakker wordt?

"Ja. En dan denk ik vooral aan hoe we meer constructief met elkaar kunnen samenwerken. Ik probeer zelf vooral als bruggenbouwer te werken. Ik snap mensen wel die dat klimaat allemaal maar gedoe vinden. Maar hoe kunnen we wel contact houden met die grote groep?

In managementtermen ben ik de first follower. Je hebt altijd een eerste 'weirdo ' die het helemaal anders doet. Dan heb je een paar mensen nodig die zo'n weirdo  wel begrijpen, een beetje met hem meedoen, maar ook contact houden met de grote groep. Mensen die zeggen dat het wel meevalt wat die ene weirdo  doet. Dat is mijn rol, en dat is ook wat 'De staat van het klimaat' moet zijn. Laten zien hoe het anders kan.

Daarom stort ik me ook volledig op een nieuw YouTube-kanaal over klimaat. Ik vind dat de discussie verkeerd wordt gevoerd. We moeten niet alleen maar schreeuwen. Juist nu we zulke grote afspraken moeten maken, moeten we meer naar elkaar luisteren en samen kijken welke overeenkomsten we hebben en welke keuzes we samen maken. 

Voor dat kanaal wil ik uiteindelijk CO2-negatief zijn. Het idee is dat ik dat proces deel, en tegelijkertijd uitleg wat CO2 eigenlijk is, of het broeikaseffect. Want hoe dat exact werkt, daar hebben mensen vaak eigenlijk geen idee van. En dat begrip is wel nodig, om afspraken met elkaar te kunnen maken. Met die gedachtes word ik 's ochtends wakker."

Acht stellingen

Dat niet iedereen het eens is over klimaatverandering, de rol die de mens daarin speelt, en de positie van Nederland, blijkt meermaals bij het simpelweg openen van de sociale media. Human selecteerde acht stellingen en legde die voor aan Jekel.

#1. De maatregelen die worden voorgesteld zullen onze economie kapot maken.

"Niets doen kan onze economie nog veel meer schade toebrengen door mislukte oogsten en zeespiegelstijgingen. We moeten ingrijpend veranderen, en dat gaat zeker veel kosten. Het gaat er nu om dat we kijken hoe we die maatregelen redelijk kunnen verdelen."

#2. De klimaatcrisis is verzonnen door machtige personen die een andere agenda hebben.

"Nee. In 1896 liet één van de eerste wetenschappers al zien dat het een paar graden warmer zou worden als de hoeveelheid CO2 verdubbelt. Hij berekende ook dat de mens dat gaat veroorzaken door verbranding van fossiele brandstoffen. Hij zat qua getallen er net nog naast (want het was 1896), maar het is gewoon natuurkundig te berekenen. Net als waarom hout brandt, en glas niet.

Mensen roepen soms ook dat klimaatwetenschappers angst zaaien om hun subsidies veilig te stellen. Als je geld wil verdienen moet je zeker weten NIET de wetenschap in gaan."

#3. Klimaatverandering is een natuurlijk proces en de mens heeft hier geen invloed op.

"Klimaatverandering kan gebeuren dankzij natuurlijke processen. Zo snel als het nu gaat, komt zonder twijfel door de mens. En als de mens het kan veranderen, kan de mens het ook tegengaan."

#4. Stoffen als stikstof, zwavel en CO2 zijn voeding voor planten en gewassen. Toename is juist goed.

"Twee liter water is goed voor je, maar van een overstroming ga je dood. Het begint veel te veel te worden. En niemand ontkent dat planten door meer voedingsstoffen kunnen groeien. Het gaat echter om meer. Planten en dieren kunnen vooral slecht tegen het veranderende klimaat en alle gevolgen daarvan."

#5. Nederland hoeft niet het braafste jongetje van de klas te zijn.

"Dat zijn we zeker niet. We zijn het ouwehoerende jongetje op de achterste rij dat alleen maar vijven haalt. China neemt gek genoeg al best veel maatregelen. Als we zelf niet een beetje braaf zijn, hoe kunnen we dan van andere landen verwachten dat zij ook netjes mee gaan doen? We moeten er alleen voor zorgen dat het niet ten koste gaat van bepaalde groepen."

#6. In Nederland kunnen we zo weinig doen, dat maakt geen verschil.

"We kunnen niet als Nederland zeggen dat landen waarvan de maatregelen meer impact hebben, denk aan China, de Verenigde Staten en India, meer hun best moeten doen, en dan zelf geen maatregelen nemen. We moeten zelf het goede voorbeeld geven."

#7. Windmolens kosten meer energie dan ze opleveren.

"Dat is heel simpel: niet waar."

#8. Klimaatverandering kan niet meer teniet worden gedaan, het gaat toch wel gebeuren.

"Het hangt ervan af wat je genoeg vindt, wat betreft tenietdoen. Terug naar de tijd voordat de mens op aarde kwam, dat gaat nooit meer lukken. Te veel is veranderd, en je ziet de invloed van de mens op alle plekken op aarde. Te veel diersoorten zijn al uitgestorven. Maar we kunnen wel hard werken om het niet nog veel erger te maken, en de aarde leefbaar te houden. Maar daarvoor moeten we nú aan de slag."

'De staat van het klimaat'

In het klimaatakkoord van Parijs uit 2015 spraken we af dat de CO2-uitstoot in 2030 met 49 procent moet zijn afgenomen. We hebben dus nog 11 jaar! Wat gebeurt er, wat is er al gebeurd, wat moet er nog gebeuren en wat kunnen we zelf doen? 

Kijk donderdag 24 oktober om 20:30 uur op NPO 1 naar 'De staat van het klimaat'.

Ook interessant