Depressief over de klimaatcrisis? Dit kan je doen.

'Ik heb zelf lang in ontkenning geleefd. Niet van wat de wetenschap ons al decennia vertelt, maar wat de opwarming van de aarde voor mijn identiteit, leven en toekomst betekent. Ik was als een alcoholist die inmiddels wel erkende dat hij een probleem had, maar elke keer tegen zichzelf zei dat hij er volgende week echt iets aan zou doen. Om vervolgens de week daarop weer hetzelfde tegen zichzelf te zeggen.

Het resultaat: een sluimerend gevoel van ongemak, van een steeds verder wegzakkende eigenwaarde. Om hiermee om te gaan deed ik op dagelijkse basis mijn uiterste beste om dit gevoel te onderdrukken en ongemakkelijke klimaatinformatie uit de weg te gaan. Ik kan nog wel even zo doorgaan, dacht ik dan vaak bij mijzelf. Ik hoef niet echt te veranderen, alleen hier en daar wat duurzame aanpassingen. Andere mensen lossen het probleem wel op.

Maar na verloop van tijd ontstonden er steeds meer scheuren in mijn harnas en begon het gevoel van ongemak steeds zwaarder op mij te drukken. Ik realiseerde mij dat ik niet langer zo door kon gaan, dat ik van mijn hart geen moordkuil moest maken. En niet onbelangrijk: dat ik, net als bij andere emotionele problemen, het niet meer uit de weg kon gaan. Het was tijd om het monster in de bek te kijken, om door mijn eigen emotionele ontkenning heen te beuken.

In eerste instantie deed ik dit door mijzelf te bevrijden van mijn strategische onwetendheid. Ik heb mijzelf afgelopen jaren min of meer gedwongen om te leren over de ecologische crisis. Niet alleen de huidige stand van zaken, maar met name ook de toekomstscenario's. Ook de zwartste.

Dat was zeker niet altijd een pretje en erg confronterend. Ik heb mijn beeld van de toekomst flink moeten bijstellen en regelmatig gevoelens van angst, woede en rouw ervaren. En nog steeds. Maar tegelijkertijd begon er ook in mij iets anders te groeien, een ander bewustzijn.

Een diep besef dat mijn leven niet alleen maar bestaat uit huisje, boompje, beestje en een mooie carrière, maar dat er nog een veel grotere taak voor mij aan de horizon gloort, namelijk: het verdedigen van onze natuurlijke leefwereld, voor mijzelf, mijn zoon, familie en de rest van het leven.

Dat klinkt wellicht wat bombastisch. En zo voelt het ook nog weleens als ik dit hardop zeg. Maar het is toch echt waar het op neerkomt. Juist door de klimaatcrisis ben ik mij voor het eerst in mijn leven echt bewust geworden van wat de essentie is, gaan waarderen waar ik vaak maar weinig aandacht voor had, maar toch totaal afhankelijk van ben: de natuur. Ter illustratie: ik loop tegenwoordig (meestal) liever door een bos dan dat ik in de kroeg sta. Wie had dat ooit gedacht?

Tekst gaat verder na afbeelding

De Amerikaanse psycholoog Margaret Klein Salamon, die veel heeft geschreven over de transformatieve kracht die loskomt bij het echt emotioneel aangaan van de pijnlijke klimaatwaarheid, beschrijft deze transformatie heel mooi:

"My grief enabled me to remember my connection to all life, and helped me let go of the illusion of my separate self. If the forests die, I die. If the oceans die, I die. I am entirely dependent on the natural world for my life and safety. The natural world will only survive if humanity has a collective awakening and commences emergency mobilization."

Maar de echte doorbraak in mijn transformatie naar een klimaatdrammer (ik ben dit gaan beschouwen als een geuzennaam) kwam pas toen ik er meer over begon te praten met mijn geliefde, vrienden, familie en kennissen. Dat was, en is, vaak ongemakkelijk. Uitgebreid praten over klimaatverandering is, tot op de dag van vandaag, nu eenmaal nog steeds grotendeels een taboe, met name in de privésfeer.

Volgens een recent Amerikaans onderzoek blijkt dat de meerderheid van de Amerikanen zich zorgen maakt over klimaatverandering, maar dat maar een derde van hen er ooit met familie of vrienden over praat. Waarom? Vaak omdat niemand anders erover praat.

Deze vorm van collectieve stilte werd door de Duitse politicoloog Elisabeth Noelle-Neumann ooit beschreven als 'de spiraal van stilte': een sociologisch fenomeen waarbij de angst om geïsoleerd te raken in sociale situaties ertoe kan leiden dat mensen hun ongemakkelijke ideeën, angsten of meningen voor zich houden.

Noelle-Neumann introduceerde de term in de jaren zeventig om daarmee duidelijk te maken waarom de meeste Duitsers in de jaren dertig zwegen over de opkomst van Hitler (terwijl zijn aanhangers juist luidt aanwezig waren), maar het is ook goed toepasbaar op ons alledaagse zwijgen over de serieuze dreiging van de klimaatcrisis. Het gevolg is dat veel mensen eenzaam en alleen zijn met hun zorgen en angsten.

Ben ik echt de enige die rouwt om wat allemaal verloren gaat, die bang is dat een maatschappelijke ineenstorting een reëel gevaar is? Ben ik echt de enige die serieus vreest voor zijn ouwe dag? Het zijn vragen die ik lang voor mijzelf heb gehouden, totdat ik ze voorzichtig begon uit te spreken en er al snel achter kwam dat ik echt niet de enige ben. Steeds meer mensen lopen er mee rond. Ook in Nederland.

Tekst gaat verder na afbeelding

Inmiddels weet ik: praten helpt. Ik merkte dat een gesprek over de klimaatcrisis eigenlijk heel goed mogelijk is, zodra je je kwetsbaar opstelt tegenover anderen, zonder te preken. Sterker nog: het oprecht uitspreken van je angsten en zorgen, zonder zelfcensuur, werkt vaak ontwapenend. Tevens is het bemoedigend als je merkt dat je niet alleen staat.

De laatste stap: in actie komen. Samen met anderen. Dit wordt almaar makkelijker. In Nederland ontstaan er steeds meer lokale initiatieven (zie hier), pressiegroepen (zie hier en hier), activistische aandeelhoudersclubs (zie hier), burgerbewegingen (zie hier, hier en hier), demonstraties (zie hier), waar je je zo bij kan aansluiten.

En als actievoeren of jezelf vastketenen aan een kolencentrale niet je ding is, dan zijn er nog genoeg andere manieren waarop je jezelf achter de schermen nuttig kan maken. Stel jezelf in ieder geval twee vragen: waar ben je goed in? En: hoeveel tijd kun je per week besteden aan de strijd tegen gevaarlijke klimaatopwarming?

Het is nu overduidelijk: wij zijn niet meer in de fase van ontkenning van de feiten, maar van wat de feiten van ons vragen: dat we onze comfortabele leventjes even parkeren en opstaan voor onze eigen toekomst en die van onze kinderen en kleinkinderen. Het enige wat ons nog kan redden is een snelle en radicale verandering van onze manier van leven, organiseren en economie bedrijven. En ja, dat gaat energie en geld kosten, maar het alternatief is velen malen erger.

Wakker worden, praten en in actie komen. Dat is de drietrapsraket. En als je eerste stap echt onderneemt, komt de rest meestal vanzelf. "Once we stop denying the hard truths of our environmental collapse,"  schrijft de Amerikaanse ecopsycholoog Mary Pipher, "we can embark on a journey of transformation that begins with the initial trauma - the 'oh shit' moment - and can end with transcendence."  Sterker nog, zegt ze, wanhoop is vaak cruciaal voor groei. "When our problems seem too big for us to tackle, there's really only one solution, which is: we must grow bigger." '