"Je wordt niet als vrouw geboren, je wordt tot vrouw gemaakt," is inderdaad de beroemdste quote uit De Tweede Sekse. Revolutionair, zegt Sommer. Dat klopt niet helemaal. Toen het boek uitkwam in 1949 zaten we zo'n beetje tussen feministische golven in. Het zou nog een kleine twintig jaar duren voordat De Beauvoirs ideeën echt aansloegen en haar boek werd stukgelezen door de feministen van de tweede golf.
Simone de Beauvoir had ongelijk, betoogt psychiater Iris Sommer in een Brainwash Talk. Ze kijkt erbij alsof ze een groot geheim verklapt. "Bij de geboorte zijn er al grote verschillen, en in de puberteit nemen die nog verder toe." Ik verslik me in pardoes in mijn pilsje. Hoe kan iemand zo triomfantelijk tentoonstellen dat ze De Beauvoir niet heeft gelezen?
Het revolutionaire aan de quote is dat we dankzij De Beauvoir een conceptueel verschil zijn gaan maken tussen sekse en gender. Vrouw zijn, leert zij ons, is veel meer dan het hebben van een bepaald lichaam. Die biologische realiteit noemen we sekse. De maatschappelijke constructies die we om vrouwelijkheid en mannelijkheid heen hebben verzonnen, noemen we gender. Dit onderscheid tussen sekse en gender is cruciaal als je de plaats van de vrouw in de samenleving wilt begrijpen, en dat is precies de missie van De Beauvoir.
Natuurlijk doet De Beauvoir niet alsof er geen verschillen tussen mannen- en vrouwenlichamen bestaan. Sterker nodig, letterlijk het eerste hoofdstuk van het eerste deel heet "Biologische gegevens". Simone rant over het vrouwenlichaam: over de ellende van ongesteld zijn, zwangerschap en de overgang. Beweren dat zij verschillen zou wegpoetsen is ronduit bespottelijk. Het is een verwijt dat genderwetenschappers vaak tegengeworpen krijgen. Maar, zoals ik hier al eerder schreef, juist omdat biologie en onze lichamen zo vaak tegen ons gebruikt zijn, hebben ze onze aandacht.
Uit de Brainwash Talk wordt duidelijk dat Sommer het verschil tussen gender en sekse niet kent. Ze gebruikt gender waar ze sekse bedoelt ("Wanneer je beide genders vraagt hoe intelligent ze zichzelf inschatten"). Dat is verklaarbaar: in de Engelstalige medische literatuur wordt die laatste zelden gebruikt, waarschijnlijk omdat Britten en Amerikanen moeite hebben met die andere betekenis van het woordje 'sex'. Dat neemt niet weg dat je dit onderscheid dient te kennen als je zegt je 'als een ware detective' in de literatuur te hebben verdiept.
Zijn meisjeshersens veranderd?
Over welke hersenverschillen heeft Sommer het nu eigenlijk? Dat blijft vaag. Vrouwen hebben kleinere hersenen, maar ook meer verbindingen. Er wordt een connectie met gedrag gesuggereerd, maar het is onduidelijk wat een verschil in hersenomvang veroorzaakt in aan verschil in gedrag.
Sommer bespreekt verschillen tussen jongens en meisjes in "vaardigheden zoals impulscontrole, zelfreflectie en planning" die samen zouden hangen met hersenrijping. Dat is opmerkelijk, want de voorsprong van meisjes op jongens in het onderwijs is een recent verschijnsel. Zijn meisjeshersenen dan veranderd sinds de jaren tachtig, toen dit kantelde?
Daarnaast noemt ze bijvoorbeeld "meer interesse in alles wat te maken heeft met mensen: relaties, communicatie en verzorging", maar legt ze niet uit wat het verband is met mannen- en vrouwenbreinen.
Op volwassen leeftijd zijn er geen verschillen in het gemiddelde IQ tussen mannen en vrouwen, stelt Sommer ons gerust. Size doesn't matter. Op jongere leeftijd zijn er wel verschillen. In IQ? Dat zegt ze niet, wel in hersenvolume. Maar we hebben net gehoord dat een kleinere omvang van het brein geen verschil maakt!
De rest van de Talk gaat over de invloed van hormonen op gedrag. Die is onmiskenbaar, maar hormonen zijn geen hersenen. Bovendien maken ook vrouwen testosteron aan, zoals Sommer moet weten. Dat testosteron is trouwens niet "het mannelijk geslachtshormoon", zoals ons steeds voorgehouden wordt, zie de twist over het geslacht van de Zuid-Afrikaanse atlete Caster Semenya.
Caster Semenya
Ik vind het jammer dat ik uit de Talk niet leer wat nu de belangrijke verschillen zijn tussen de hersenen van mannen en vrouwen. Keer op keer wordt deze claim van stal gehaald om sociale ongelijkheid tussen man en vrouw te rechtvaardigen – al probeert Sommer dat te omzeilen – en keer op keer blijkt dit niet te kloppen. Leeswaardig is hier het boek Delusions of Gender van wetenschapsjournalist Cordelia Fine, dat laat zien hoe nature en nurture continu op elkaar inspelen, ook in het brein.
Verschillen worden kleiner
In Nederland hebben we wetenschapsjournalist Asha ten Broeke, die ook al jarenlang zulk onderzoek volgt. Ze publiceerde in 2010 Het Idee M/V over sekseverschillen. De verschillen tussen mannen onderling en tussen vrouwen onderling zijn vaak veel groter dan tussen de seksen. Bovendien zitten we met het merkwaardige fenomeen dat de biologische verschillen tussen mannen en vrouwen kleiner worden. De biologie blijkt dus veranderlijk.
Simone de Beauvoir zou uitzonderlijk verheugd zijn dat te horen, al zou ze benadrukken dat de biologische verschillen, of een eventueel uiteindelijk gebrek daaraan, niet het hele verhaal zijn van het ongelukkig lot van de vrouw. Je wordt immers niet als vrouw geboren, maar… Enfin.
Graag besluit ik met nog een citaat uit De Tweede Sekse, eveneens eentje om even op te kauwen. De Beauvoir citeert Marx, want beter is het volgens haar niet te zeggen:
"In die verhouding [tussen man en vrouw] dus wordt duidelijk in hoeverre het natuurlijk gedrag van de mens tot menselijk gedrag geworden is, of in hoeverre het menselijk wezen voor hem tot natuurlijk wezen, in hoeverre zijn menselijke natuur hem tot natuur geworden is" (geciteerd op p. 884).