Waarom haaien betere PR nodig hebben

Maar eerst even dat gesprek. Het zit ongeveer zo: zij werkt in het onderwijs, hij doet, vermoed ik, iets in het bedrijfsleven. Zij vertelt over de tekorten die er zijn, klaagt dat de overheid niet genoeg investeert. "Tsja," zegt hij. "Ik vraag me ook af hoe belangrijk het nou is dat iedereen maar naar school gaat. Voor de meeste banen heb je het helemaal niet nodig om te begrijpen hoe bijvoorbeeld celdeling werkt."

Ik wil me omdraaien, vragen of hij dit nou meent, of hij echt gelooft dat een school niks meer is dan een voorbereiding op een baan, of het hele leven draait om het werk dat je doet, en of alles wat je leert in het teken van die ene carrière zou moeten staan. Maar dat kan echt niet, dus ik zet m'n koptelefoon op, en zet Ologies aan. Het is een van mijn favoriete podcasts, waar elke week een andere deskundige (oftewel: -oloog) te gast is. De onderwerpen gaan alle kanten op, van onderzoekers op het gebied van huwelijk (matrimoniologie) en UFO's tot wespen en penissen (fallologie). Het is fijn om naar iemand te luisteren die echt weet waar 'ie het over heeft.

Af en toe hoor ik de man er nog doorheen praten. "Ik snap wel dat het leuk is voor je persoonlijke ontwikkeling om dat soort dingen te weten. Maar je moet ook monetair denken."

Deze week is haaiendeskundige Chris Lowe te gast bij Ologies, omdat het Shark Week is in de Verenigde Staten. Haaien zijn big business: zowel in de vorm van spannende films (Sharknado, Jaws, Deep Blue Sea), als in de vorm van haaienvinnensoep of duik- en kooitoerisme. Hij ziet met lede ogen toe hoe elk verhaal over haaien alsnog 'spannend' wordt gemaakt, met de dreigende soundtrack van Jaws eronder. Het doel is nu juist om mensen te laten inzien dat haaien niet zo gevaarlijk zijn, zegt hij. Ze hebben betere PR nodig.

Kijk naar de walvissen: tot een jaar of vijftig geleden vond de gemiddelde mens die beesten maar niks. Potvissen en orka's zagen we als bloeddorstige zeemonsters, en dolfijnen waren niks meer dan concurrentie; ze jatten de haring voor onze netten vandaan. Pas in de jaren 70 gingen we anders naar de dieren kijken, toen we leerden dat zeezoogdieren met elkaar communiceren en spelen, dat ze hun jongen beschermen en opvoeden. Inmiddels ziet het merendeel van de mensheid de walvis als een zachtaardige reus. Iets vergelijkbaars moet toch lukken met haaien, denkt de selachimorfoloog (haaiendeskundige).

Want het is zo'n bewonderenswaardig dier. De haai zwemt al 400 miljoen jaar rond op deze aarde. In contrast: de mens bestaat 2 miljoen jaar. En haaien hebben haast bovennatuurlijke krachten: ze 'zien' beweging door middel van elektrische signalen. Met zijn zogenaamde 'ampullen van Lorenzo', de kleine poriën rondom zijn kop, vangt de haai prikkels van spartelende vissen op, zodat hij er gericht op af kan zwemmen. Als hij dichtbij genoeg is, kan hij zelfs een hartslag waarnemen. Met dat zesde zintuig voelt hij de elektrische spanning van een platvis die zich verstopt in het zand.

Boris Johnson heeft herhaaldelijk verteld dat zijn favoriete personage in Jaws de burgemeester is, die man die de stranden koste wat kost wil openhouden, ook al zwemt er een agressieve haai rond. Die anekdote is afgelopen jaar symbool komen te staan voor het Britse coronabeleid, maar je kunt er elke overheid in zien die weigert in te grijpen om de klimaatcrisis een halt toe te roepen. Ook die van ons, die de belangen van KLM zwaarder vindt wegen dan de volksgezondheid en het welzijn van z'n burgers.

Ik zit al lang en breed in de bus, en toch blijf ik de kritische opmerkingen van die man horen: "Je moet ook aan de economie denken." Als er een lichtpunt is aan deze zomer van 48 graden in Canada en overstromingen in Limburg, laat het dan zijn dat we eindelijk inzien dat klimaatvernietiging niet een toekomstige dreiging is voor de warmste gebieden op aarde, maar een nijpend probleem voor ons, nu, en ook voor onze heilige Economie.

Ik ontkom niet aan de gedachte dat als we allemaal meer geleerd hadden, op school en daarna, als we ons hadden verdiept in onderwerpen die geen directe relevantie hebben voor ons werk, als we beter hadden geluisterd naar mensen met kennis van zaken – dat we dit dan hadden kunnen voorkomen.

"Kijk", dreunt de man door het verhaal heen, "heel veel van wat ik vroeger op school heb geleerd, daar doe ik in het dagelijks leven niks meer mee."
De kans dat je sterft aan een hartaanval is 1 op 5. De kans dat je overlijdt door een verkeersongeluk is 1 op 100. De kans dat je door de bliksem wordt getroffen is 1 op 80.000. En de kans dat je sterft als gevolg van een haaienaanval is 1 op 3.000.000. Elk jaar worden wereldwijd tien mensen door een haai gedood. Elk jaar worden 100 tot 250 miljoen haaien door een mens gedood.

"Al die kennis die je nooit meer nodig hebt in je leven" – dat hangt er maar vanaf wat je ziet als 'nodig'. Bovenstaande feiten zijn misschien niet nodig om je dagelijks leven mee door te komen, maar ze helpen wel om te voorkomen dat een diersoort uitsterft dankzij nalatigheid en onbegrip van mensen.