Influencers: wat overblijft als het applaus stopt

"Vijftien jaar geleden stond ik met mijn moeder in de hal van de Stadsschouwburg. 'Hoeveel mensen doen er eigenlijk mee?' vroeg ze. Ik klemde een mapje met mijn gedichten erin onder mijn oksel, mijn moeder had de autosleutels nog in haar hand. De vrijwilliger, herkenbaar aan een felblauw T-shirt met het Kunstbende-logo erop, keek in haar papieren. 'Bij Taal? Vijf mensen.'

Vijf mensen, drie prijzen. Mijn moeder was altijd al goed in hoofdrekenen: 'Dan maak je misschien nog wel een kans ook!' Ik werd eerste, en ik was bijna net zo verbaasd als mijn moeder. Het was de eerste keer dat ik van een ander hoorde dat die dingen die ik in mijn schrift kriebelde de moeite waard waren.

Ik vraag me nog steeds weleens af of het een goed idee is om tieners met talent tegen elkaar te laten strijden in een wedstrijd. Als je op een podium staat en applaus krijgt, doet dat iets met je. Ineens is er een ondubbelzinnig oordeel geveld: wat jij hebt gedaan, is goed. Dat gevoel wil je zo snel mogelijk weer ervaren, en dus herhaal je het trucje, en wacht tot de mensen weer klappen.

'We doen dit werk omdat we leuk gevonden willen worden, omdat we onzeker zijn. We hebben applaus nodig om het gevoel te verdrijven dat we niet goed genoeg zijn', zegt Taylor Swift. Ze zit betraand op de bank, tegenover haar moeder, en vertelt over de dag waarop #TaylorSwiftIsOverParty de grootste trend op Twitter was.

Tekst loopt door onder de video

Haar hele zelfbeeld was gebouwd op erkenning, op de liefde van het grote publiek. Swift wil aardig gevonden worden, het wordt meermaals herhaald in Miss Americana. De film bestrijkt de periode tussen haar laatste tour, Reputation, en de release van haar nieuwe album. In de documentaire zien we hoe ze al die liedjes bij elkaar schrijft in haar joggingbroek, en ze later voor 65.000 mensen zingt in een minuscuul strak jurkje dat volledig van spiegeltjes gemaakt lijkt, een discobal in de vorm van een dunne witte vrouw. Als ze draait, reflecteert ze het licht in de ogen van alle jonge vrouwen die zichzelf in haar herkennen. Ze ziet eruit als een ster. Dat zouden we allemaal wel willen.

Kunstbende bestaat nog steeds. De landelijke talentenwedstrijd lijkt alleen maar groter te worden. Inmiddels kun je meedoen in een hele schare van genres, van Expo tot DJ en van Mode tot Taal. Dit jaar is er een nieuwe categorie toegevoegd: Influencer. De website legt uit dat deze beslissing is genomen omdat jongeren online veel mooie, creatieve dingen maken. (Wat absoluut waar is, kijk maar op TikTok). Maar de reglementen spreken boekdelen: het gaat niet om de inhoud van de filmpjes. 'Een belangrijk onderdeel van het idee is hoe jij ervoor zorgt dat zoveel mogelijk mensen jouw kanaal en serie gaan bekijken', lees ik, en: 'Hiermee moet zoveel mogelijk online interactie met volgers gecreëerd worden.'

Er is één influencer waar ik van houd, en ze is een pseudo-influencer die parodiefilmpjes maakt; van een rondleiding door haar nederige stulpje (een set in de IKEA) tot de tutorial 'Rijk zijn, dit is hoe ik het doe'. Ze heet Titia Hoogendoorn, en vorige week heeft ze samen met Julia Koopmans een award show gelanceerd: De Gouden Pioniers, 'prijzen voor toonaangevende creatives die op het internet pionieren.' Gewoon, om zichzelf tien prijzen te kunnen uitreiken. Voor de lol.

Tekst loopt door onder de video

In het eerste deel van de YouTube-serie die ze erover maakten, vergaderen ze samen over de categorieën waarin ze prijzen willen krijgen: 'Inno… Innovatie? Innovatie-award!' 'En Beste Vergeten YouTube serie, Beste Politieke Podcast…'
'Storytelling, die wil ik!' 'En Maatschappelijk Betrokken. Maar ik weet nog niet waarin ik maatschappelijk betrokken ben.' Ik hoor het de dertienjarige influencers al denken. Hoe kun je nou jezelf verkopen als je nog geen idee hebt wie je bent – en waarom zou je het willen?

'Miss Americana' is natuurlijk geen echte documentaire. Daarvoor staat er te veel op het spel. Taylor Swift moet aan haar imago denken. Iedere scène in deze film is bewust gekozen om een beeld van Taylor Swift neer te zetten waar Taylor Swift achter staat. Toch voelt het bij vlagen echt intiem.

Het beeld dat ze neerzet, haar personal brand, is authenticiteit. Nauwkeurig vormgegeven, gefilterde en gepolijste authenticiteit, maar toch: authenticiteit. Het levert een vreemde kijkervaring op – en ook dat lijkt Swift al te weten, en ondervangt ze zelf, in de documentaire. 'Je hebt continu een strategie in je hoofd,' zegt Swift: 'om ervoor te zorgen dat je alles goed doet, maar dan noemen ze je berekenend, omdat je een strategie hebt.'

Ik had eerlijk gezegd niet gedacht dat ik de dag nog zou meemaken dat kinderen een imago moeten bouwen en volgers moeten verzamelen, maar hier zijn we dan: op het punt waar een van de allervervelendste ervaringen van roem ('Hoe beroemder je wordt, hoe forser het vergrootglas waar je onder komt te liggen' – Taylor Swift), het deel dat rijke kunstenaars graag uitbesteden aan PR-medewerkers en arme kunstenaars mokkend en met flinke tegenzin doen, als lichtend voorbeeld is uitgeroepen voor jongeren in een talentenwedstrijd. Een discobal in de vorm van een tiener.

Het is al moeilijk genoeg om de lol in het rennen te houden op het moment dat de mensen beginnen te klappen. Als je niets hebt gemaakt, maar alleen een stralende persoonlijkheid komt brengen, een die zoveel mogelijk interactie moet creëren, wat blijft er dan van je over, als er een keer niet geklapt wordt?

De allerergste scène is die waarin Swift op de bank zit en gebeld wordt over de Grammy-nominaties: haar album zit er niet tussen. Ze neemt geen moment rust, slikt elke emotie weg en stelt: 'Dat is oké. Dat is goed. Ik ga een betere plaat maken.'

'Het is een heel goed album,' verzekert haar agent haar over de telefoon.
'Nee, nee,' zegt ze, 'Ik ga een betere plaat maken. Ik ben er al mee bezig.'
Hier zit een van de machtigste vrouwen in de muziekwereld, en in haar terneergeslagen blik zie je maar een ding: een klein meisje dat op een podium staat, haar trucje heeft gedaan, en geen applaus krijgt. Ik wil gewoon een beetje rondrennen. Voor de lol."