Een samenleving zonder risico is een illusie

De 'intelligente' lockdown vanwege de pandemie is een maatregel die we nemen zodat de zorg niet overbelast raakt. Maar wegen de gevolgen van die maatregelen wel op tegen de baten voor onze gezondheid? Het is een vraag die steeds meer opborrelde bij psychiater en filosoof Damiaan Denys en die uitmondde in een televisieprogramma, in samenwerking met Laurens Knoop van The School of Life en Human.

In het Nationale Opera en Ballet in Amsterdam ging presentator Coen Verbraak in gesprek met Damiaan Denys, econoom Barbara Baarsma, jurist Ybo Buruma, acteur Gijs Scholten van Aschat, rector magnificus Universiteit Maastricht Rianne Letschert en wetenschapper, bestuurder en schrijver Louise O. Fresco.

Gezamenlijk probeerden ze vast te stellen wat deze crisis betekent voor overige zorg, het recht, onderwijs, cultuur, economie en het maatschappelijk leven. Wegen de maatregelen om het virus te bestrijden op tegen de sociaal-maatschappelijke kosten? En hoe nu verder?

Een aantal lessen uit de aflevering.

Niet alleen in de zorg moeten soms harde keuzes gemaakt worden over wie er 'gered' kan worden. Barbara Baarsma, directievoorzitter Rabobank Amsterdam, geeft aan dat ook in de economische sector weleens 'nee' verkocht moet worden aan een noodlijdend bedrijf.

"Sommige bedrijven die niet financieel of economisch gezond de crisis in gingen, hadden al onderliggend lijden, zoals je dat ook zegt over patiënten van vlees en bloed. Die gingen al ziek de crisis in." Baarsma concludeert: "Als zo'n bedrijf ook nog eens in een sector zit waar na de crisis veel overcapaciteit gaat zijn, zoals in de reisbranche, dan moet je je afvragen of dat soort bedrijven wel in leven gehouden moeten worden."

Tekst gaat door onder de video

Acteur Gijs Scholten van Aschat is één van de veertig acteurs in Nederland die een vast contract heeft. "En voor elke acteur staan nog vijftien andere mensen achter de schermen te werken. In de horeca, bij de jassen, bij het licht: allemaal zzp'ers."

Dat de kunst- en cultuursector wordt hard geraakt, heeft volgens Barbara Baarsma op veel meer vlakken effect dan dat acteurs zonder werk zitten. Baarsma: "Het vestigingsklimaat in een stad als Amsterdam neemt bijvoorbeeld af. De creatieve sector is voor veel bedrijven van levensbelang om te blijven bestaan."

Tekst gaat door onder de video

Elke dag zien we de cijfers voorbij komen: zoveel nieuwe coronagevallen, zoveel mensen op de IC, zoveel doden. Maar de kosten die verborgen zijn, worden niet bekend gemaakt.

Daarover maakt Barbara Baarsma zich ernstige zorgen: "Wat helemaal wegvalt in de discussie, zijn de kosten die tegenover de gezondheidsbaten staan. Dat gaat over directe economische kosten, maar ook over verborgen maatschappelijke kosten. Onderwijsachterstanden bij kinderen met weinig kansen, meer huiselijk geweld, suicides, psychische gezondheid."

Tekst gaat door onder de video

"We hebben een risico dat immens lijkt,'" zegt Louise O. Fresco in de uitzending. "Doordat het zo onvoorspelbaar is en zo snel is gegaan, kunnen we niet goed met dat risico omgaan. Terwijl gewone influenza een bekend risico is. En daar overlijden mensen ook aan."

Haar conclusie: we moeten niet anders met risico's omgaan maar de risico's op hun waarde kunnen schatten. Dit sluit aan bij haar punt dat ze eerder in de uitzending maakte: "We zijn een product van de evolutie, virussen zijn er altijd geweest, die zijn veel ouder dan wijzelf. De filosofische achtergrond is dat je je realiseert wat de relativiteit van het menselijk bestaan is en hoe kwetsbaar onze samenleving kan zijn."

Tekst gaat door onder de video

Damiaan Denys zet Barbara Baarsma voor het blok. Als je moest kiezen, zou je dan KLM of de cultuursector redden? Baarsma antwoordt dat ze vraagtekens zet bij het redden van bedrijven die negatief aan het milieu bijdragen, of die bijvoorbeeld het betalen van belasting al jarenlang omzeilen.

Juist nu is het moment om vooruit te kijken, zegt Gijs Scholten van Aschat. Baarsma vraagt zich af hoe we de verdeling maken van wat we wel en niet overeind houden. De ruimte voor dit soort afwegingen en nieuwe inzichten komt nu, zegt Rianne Letschert, na de eerste weken van paniek en crisis.

Baarsma: "Wij kunnen nu bepalen hoe we willen dat de samenleving eruit gaat zien en we kunnen wel degelijk de knop omzetten."