Waarom de overgang niet de dood van je seksleven is

"De afkeur tegen oudere vrouwen en seks is niet alleen een sociaal-maatschappelijk fenomeen. Ook de biologie wijst het af. Andere zoogdiervrouwtjes (met uitzondering van walvisachtigen en chimpansees in gevangenschap) zijn tot hun dood vruchtbaar, maar het vrouwtjesmens wordt geconfronteerd met een vooralsnog onverklaard fenomeen: de overgang.

Vanaf de eerste keer ongesteld zijn tot de laatste ovuleert de vrouw. Daarna is er een moment dat men de menopauze noemt, precies twaalf maanden na de laatste menstruatie. De periodes daarvoor (peri-menopauze) en daarna (post-menopauze) vormen samen de overgang. Het is een verschrikkelijke tijd: opvliegers, nachtzweten, incontinentie, somberheid en gewichtstoename zijn gebruikelijke symptomen. Alsof dat allemaal nog niet erg genoeg is, houdt het seksueel ook nog eens op – althans, dat is de gedachte.

Zoals zoveel vrouwen die nog niet bij de club zitten, wist ik vrijwel niets van de overgang. Omdat ik de leeftijd nader (ik ben 44) en me een beetje schaamde voor mijn gebrek aan kennis, kocht ik het recent uitgekomen Ook leuke meisjes worden vijftig, dat mij 'antwoorden op al je vragen over de overgang volgens de laatste wetenschappelijke inzichten' beloofde. Ik las het boek in een ruk uit en voelde me gerustgesteld. De overgang is onvermijdelijk, maar niet iedereen heeft er evenveel last van en aan alle klachten is iets te doen.

De boodschap over seks ging vooral over hormonen. In het boek wordt die zo uitgelegd: testosteron zorgt voor lust (ja, ook bij vrouwen), testosteron wordt aangemaakt door de eierstokken, de eierstokken houden ermee op, ergo: de hoeveelheid lust neemt af. Maar opwinding is natuurlijk veel meer dan een fysiologisch proces. De auteurs schrijven: het 'valt ons op hoe vaak vrouwen vastzitten in een negatieve spiraal van vaginale droogte, minder (snel) vochtig worden, pijn, kramp en minder zin' (p. 116).

Dat is erg verdrietig, maar de oplossingen die het boek biedt zijn jammerlijk partner- en penetratiegericht: zoek samen naar prikkels, neem de tijd voor voorspel en gebruik glijmiddel en/of hormonen. Niets over soloseks en niets over seks met vrouwen. Is dit wel het hele verhaal? Ik vraag het aan Ellen Laan, hoogleraar Biopsychosociale determinanten van seksuele gezondheid en allesweter over de seksualiteitsbeleving van vrouwen. Zij antwoordt me dat seksuologen de menopauze zien als 'verklikker' van eerdere problemen met seks. Zo klinkt het ook in het boek.

Seks is voor heterovrouwen het minst leuk, als in: zij komen van alle demografische groepen het minst klaar. Laan: 'Als je zonder al teveel opwinding en zin seks had, als een soort verplicht nummer, voor de menopauze, dán kom je na de menopauze in de problemen'. Dat is goed nieuws voor sommigen, en slecht nieuws voor anderen. Het betekent dat vrouwen die eerder al geen gezellig seksleven hadden, tijdens de overgang daarvoor gestraft worden. Dat is gemeen en oneerlijk.

'Die Anatomie ist das Schicksal', schreef Freud: je lot ligt vast in je lijf. Dat is niet zo. Testosteron 'zorgt' niet voor lust, benadrukt Laan, maar je moet er voldoende van hebben om gevoelig te zijn voor seksuele stimuli. Dat is iets heel anders, want opwinding gaat nooit vanzelf. De meeste vrouwen hebben na de overgang nog genoeg testosteron om ontvankelijk te zijn voor prikkels, en prikkels is waar het om draait.

De les is dan: investeer in opwinding. Je bent nooit te oud om (nog) beter te weten wat er voor jou nodig is om geil te worden. Het maakt daarbij niet uit of je 16 of 66 bent, of je single bent of vastzit in een relatie: experimenteer in je masturbeer! Laat je vooral niet bang maken, en laat je al helemaal niet shamen, hoe oud je ook bent. De overgang is alleen maar een taboeonderwerp als we er als samenleving moeilijk over blijven doen. Gelukkig hebben we Madonna die de weg voor ons heeft bereid. Zoals vaker in mijn leven ben ik haar daarvoor dankbaar."