Privacy is een tegengif voor macht en manipulatie

"Bij manipulatie word je voor andermans karretje gespannen ongeacht wat dat met jou doet, of hoe jij je daarbij voelt," begint Marjolein Lanzing als het over de definitie van manipulatie gaat. "Het is lastig om daar bewust niet aan mee te doen; het vindt op een ongrijpbare manier plaats en speelt in op onze  kwetsbaarheden.

"Manipulatie staat ook lijnrecht tegenover autonomie, omdat autonomie vereist dat je je eigen beslissingen kunt maken," vervolgt Lanzing. "Als iemand stiekem aan de touwtjes trekt en precies weet op welke knoppen te drukken om jou op bijvoorbeeld een bepaalde partij te laten stemmen, bedreigt dat jouw autonome handelen."

“We kiezen er misschien voor om een smartphone te kopen of een bepaalde app te gebruiken, maar of je echt de keuze hebt valt te betwijfelen. Kijk maar naar de universiteiten die studenten standaard een Gmail-account geven vanwege een deal met Google. Als heel veel mensen iets gebruiken wordt het lastiger om er niet aan mee te doen.  

Wat je ook ziet is dat steeds meer publieke partijen gaan samenwerken met private partijen. In Seattle heeft Amazon hele wijken opgeslokt. Sociale taken en voorzieningen waar het stadsbestuur geen geld voor heeft, heeft Amazon op zich genomen. Amazon voorziet in Seattle kansarme scholieren van basisbehoeften, bouwt huizen voor daklozen en zorgt voor meer werkgelegenheid. Dat lijkt erg mooi totdat je je realiseert dat zo’n bedrijf niet via democratische procedures aansprakelijk kan worden gehouden zoals een overheid. 

Er zit vaak nog een adder onder het gras bij dit soort samenwerkingen. Als Google overheden aanbiedt om de technologie voor een corona-app te ontwikkelen dan zit daar een prijskaartje aan. We worden daarmee nog weer verder afhankelijk van Google. En stel, Google zou toegang hebben tot onze locatie of gezondheidsdata, Wat betekent dat bijvoorbeeld in termen van manipulatie of solidariteit?”  

“Om een goed leven te kunnen leiden heb je een zekere mate van autonomie nodig. Dat betekent dat je de ruimte krijgt voor het ontwikkelen van een eigen versie van het goede leven. Het probleem bij een onevenredige machtsrelatie is dat die mogelijkheid wordt onderdrukt. Het gaat enkel om hoe iemand anders wil dat je leeft. Of nog erger: jouw leven maakt diegene helemaal niets uit, het gaat enkel om zijn of haar eigen belang. Dat is een vorm van onderdrukking.  

Het is een fundamentele filosofische vraag: is autonomie noodzakelijk voor ons menszijn? Ik vind van wel. Voor een vervuld leven moet je zelf relaties met anderen kunnen ontwikkelen; moet je zelf kunnen bepalen wat je gaat studeren of op welke partij je stemt. Ik denk dat we onderschatten hoe onze vrijheid kan worden beperkt wanneer één partij heel veel macht krijgt over verschillende sociale domeinen. Wanneer we weten dat we continu in de gaten worden gehouden, online en offline, wordt het lastig om nog te kunnen doen wat je wilt. Dan passen we ons gedrag aan.” 

“Ik ben daar sceptisch over. Ik doe hartstikke mijn best en gebruik bijvoorbeeld een andere zoekmachine, maar het is bijna onmogelijk om je er volledig aan te onttrekken. Toen ik stopte met WhatsApp gebruiken stond ik op een donderdagmiddag alleen in de regen op het voetbalveld. Nu heb ik WhatsApp daarom toch maar weer gedownload.

We hebben te maken met een coördinatieprobleem. Iedereen zou eigenlijk tegelijkertijd over moeten stappen op iets anders. De bedrijven die er vroeg bij waren hebben het digitale landschap gecreëerd waar we nu in vast zitten.  

De machtsverhoudingen zijn dus zo scheef dat ik niet denk dat we de oplossing moeten zoeken bij het individu. Strenge wetgeving kan daarentegen wel zoden aan de dijk zetten. Als het gaat om nepnieuws zouden bedrijven medeverantwoordelijk moeten worden gemaakt. Facebook is niet de maker van het nepnieuws, maar speelt als nieuwsplatform wel een belangrijke rol in het verspreiden ervan."

“Privacy is een tegengif voor macht en manipulatie. Het helpt je om je vrijheid en autonomie te behouden. De mogelijkheid om te bedenken wat je zelf belangrijk vindt zonder dat je het gevoel hebt dat je moet denken zoals anderen, omdat iedereen kan zien wat je denkt.  

Een andere belangrijke functie van privacy is dat het sociale domeinen van elkaar scheidt. Privacy maakt het aangaan van verschillende sociale relaties mogelijk: tussen burger en overheid, consument en bedrijf, dokter en patiënt en tussen vrienden.

Dat zijn relaties met verschillende regels voor het delen van informatie. Ik mag er redelijkerwijs van uitgaan dat wat ik met mijn dokter deel niet terecht komt bij mijn zorgverzekeraar. Als mijn zorgverzekeraar weet wat er met mij aan de hand is, krijgt hij te veel macht.  

Deze grenzen kunnen door de nieuwe technologieën steeds lastiger worden beschermd; de architectuur van nieuwe media is er juist op gericht om zoveel mogelijk informatie te delen en om ons te manipuleren. Met het Cambridge Analytica-schandaal werd nepnieuws ingezet om mensen op de conservatieve partij te laten stemmen. Amerikanen hadden beter tegen deze manipulatie beschermd kunnen worden als er goede privacyregels waren geweest."

Samen met filosofen Thomas Nys, Bart van der Sloot en Daan Roovers was Marjolein Lanzing te gast in Het Filosofisch Kwintet. In die aflevering gaat ze dieper in op thema's als autonomie, privacy en vrijheid. 

Lees meer over de aflevering, en kijk hem hier terug.