In de laatste aflevering van 'YES ik ben', waarin Stine Jensen de feiten en fictie van positief denken onderzoekt, is ze in het mekka van het somberen en melancholie: Noorwegen. We raakten dusdanig geïnspireerd dat we deze volledig arbitraire lijst van somberkunst samenstelden.

In de serie YES ik ben! onderzocht ze de kracht en keerzijde van positief denken. Ze ging in de leer bij life-style coaches, die helpen om beter te presteren, te leren en gelukkiger te zijn. In de VS bekeek en analyseede ze de kracht van positieve speeches. En ze onderzocht de werking van het placebo- en nocebo-effect. 

Maar, zo weet Stine, wie positief denkt, wordt vaak teleurgesteld. Beter is het je verwachtingen aan te passen en je onder te dompelen in de melancholie, het zwartgallige. De Scandinaviërs blinken erin uit en kennen een traditie van kunst en cultuur waarin het somberen gecultiveerd wordt. Daarom duikt Stine - zelf een Scandinavische - in de laatste aflevering in de kunst van het somberen en reist ze af naar het "episch centrum van de mineur": Noorwegen. 

En dat inspireerde ons tot het maken van deze bloemlezing met de mooiste somberkunst. Want we kunnen geen geluk voelen, als er geen verdriet is. 

Literatuur

In de aflevering 'Kunst van het Somberen' van YES ik ben! mag Stine Jensen op bezoek bij de Noorse schrijver Jon Fosse, die in 1995 het standaardwerk over Noorse somberkunst schreef: Melancholie.  

Maar zo kennen we er nog wel een paar natuurlijk. 

  • Nooit Meer Slapen - Willem Frederik Hermans
  • Stoner - John Williams
  • Het Slot - Franz Kafka
  • Kom Hier Dat Ik U Kus - Griet Op De Beeck
  • Het Lijden van de Jonge Werther - Goethe
  • Tonio - A. F. Th. Van der Heijden
  • De Aszielzoeker - Arnon Grünberg
  • De Eenzaamheid van de Priemgetallen - Paolo Giordano
  • Niemand in de Stad - Philip Huff
  • The Book of Disquiet - Fernand Pessoa
  • Veranderend licht - Jens Christian Grøndahl
  • Voorbij, voorbij - Clairy Polak

Filosofie

Wie Stine een beetje kent, weet dat ze vaak citeert uit het werk van die andere beroemde Deen: Søren Kierkegaard. Als filosoof van de Romantiek was hij, volgens biograaf Joakim Garff, buitengewoon geïnteresseerd in zwaarmoedigheid, in het duistere en negatieve. Omdat dit het beste in hem naar boven zou brengen. 

En wat betreft sombere en melancholische filsofofen was Kierkegaard vanzelfsprekend niet uniek in zijn soort. Lees maar eens werken van:

  • Jean-Paul Sartre
  • Simon Critchley 
  • Julia Kristeva
  • Arthur Schopenhauer
  • Martin Heidegger
  • Rainer Maria Rilke
  • Hippocrates
  • Sigmund Freud
  • Robert Burton
  • Joke Hermsen
  • Seneca

Film

Ook op het witte doek lopen Scandinaviërs in de voerhoede wat betreft sombere en melancholische films, met Ingmar Bergman vanzelfspekend als een van de bekendste, in ieder geval de eerste.

En het is geen toeval dat Lars von Trier - die met collega Thomas Vinterberg het Dogma-95 collectief oprichtte - een Deen is. Zijn films als Melancholia, Dogville, Dancer in the Dark en Breaking the Waves zijn even somber als prachtig. Hieronder een lijstje met niet (per se altijd Scandinavische) sombere films. 

  • Le Temps Qui Reste (2005)
  • Manchester by the Sea (2016)
  • Donnie Darko (2001)
  • Pi (1998)
  • Bad Lieutenant (1992)
  • Lilja 4-Ever (2002)
  • Nostalghia (1983)
  • Happiness ((1998)
  • Love Liza (2002)
  • Pursuit of Happyness (2006)
  • Festen (1998)
  • A Single Man (2009)
  • The Boy in the Striped Pyjamas (2008)
  • Magnolia (1999)
  • La Haine (1995)
  • The Virgin Suicides (1999)
  • The Hours (2002)
  • Sophie’s Choice (1982)

Theater

In de laatste aflevering van YES ik ben!, als Stine in het episch centrum van de somberkunst is, Noorwegen, gaat het vaak over Henrik Ibsen, de Noorse toneelschrijver, waarover veel mensen zeggen dat de kunst van het somberen bij hem is begonnen.  

Enkele beroemde toneelstukken zijn hand zijn Spoken en Een Poppenhuis en De Wilde Eend. Meer melancholisch theater:

  • Hamlet - Shakespeare
  • Kerst met Kaak - Circus Treurdier
  • Angels in America - Tony Kushner
  • A Little Life - Hanya Yanagihara
  • De Andere Stem - Ramsey Nasr
  • La Voix Humaine - Jean Cocteau 

Schilderkunst

We hebben niet voor niets voor De Schreeuw prominent als hoofdfoto gekozen. Niet alleen is het een somber beeld, dat weliswaar kunst is, ook is het schilderij van een Scandinavische schilder, de Noor Edvard Munch. 

Maar niet-Scandianviërs kunnen er ook wat van, dachten we zo. 

Muziek

Niet voor niets spreekt Stine in de laatste aflevering met Tuva Hellum, een singer/songwriter die in de sneeuw de Scandinavische treurnis en weemoed heel verfijnd voor het voetlicht brengt. Muziek leent zich bij uitstek om somberheid en melancholie te verbeelden. De lijst met sombere muziek is dan ook eindeloos, hieronder zie je er een aantal. 

  • Radiohead
  • Joy Division
  • Nick Cave
  • Fever Ray
  • Nick Drake 
  • Margaret Mary O’Hara
  • The Smiths
  • Joni Mitchell 
  • Johnny Cash
  • Edith Piaf
  • Leonard Cohen 
  • Yves Montand
  • Drive by Truckers
  • Louis Neefs
  • Blaudzun
  • Björk
  • The National
  • Moby
  • Keaton Henson 
  • ...