Zo kan het ook: tevreden wonen naast een windpark

“Windmolens, nee! Die horen op zee.” De komst van windmolens gaat steevast gepaard met een stortvloed aan protesten. De windmolens in Noord-Amsterdam, het windpark langs de N33 in Groningen en de tweehonderdveertig meter hoge windturbines in De Bilt zorgen voor veel verzet. De 2Doc: Tegenwind laat zien hoe de komst van tachtig windmolens van tweehonderd meter hoog in de Drentse Veenkoloniën de omwonenden uit elkaar drijft, en het vertrouwen in de democratie en de rechtsstaat ernstig aantast.

Toch moeten de windmolens er komen, overeenkomstig de afspraken in het Klimaatakkoord. Is het ook mogelijk om windmolens te plaatsen en tegelijk de omwonenden tevreden te houden? 

Het antwoord is 'ja', meent Alex de Meijer, een van de initiatiefnemers van het Windpark Nijmegen-Overbetuwe. Het windpark van vier windmolens levert sinds eind 2016 duurzame energie voor ruim zevenduizend huishoudens. De Meijer benadrukt dat de plaatsing van de molens niet zonder slag of stoot ging en ook niet zonder toevalsfactoren.

Aanvankelijk hadden de gemeenten Nijmegen, Overbetuwe en ontwikkelaar Eneco het plan om een windpark van negen windturbines te plaatsen vlakbij de A15. In buurtschap Reeth zouden de omwonenden op vijfhonderd tot achthonderd meter afstand nieuwe buren van honderdvijftig meter hoog krijgen.

Protest, een rechtszaak en de gemeenteraadsverkiezingen van 2014 waren allemaal in teken om de plannen stop te zetten. Maar, het park kwam er uiteindelijk toch. "We zijn in het proces niet gestopt met luisteren, en bleven in gesprek met de tegenstanders," aldus De Meijer. "Hierdoor zijn veel omwonenden uiteindelijk toch positief tegenover de molens gaan staan."

Laetitia Ouillet, voorzitter van de landelijke burgercoöperatie De Windvogel, ervaart veel last van de negativiteit rondom windturbines. De Windvogel is in bezit van drie windturbines die zijn gevestigd in Gouda, Zeewolde en Ouderkerk aan de Amstel, en de coöperatie is mede investeerder in Drenthe. “Sommige tegenstanders denken dat wij een hidden agenda hebben en zien ons ‘windgraaiers’," zegt Ouillet. "Er wordt gezegd dat wij over de ruggen van anderen verdienen, terwijl deze coöperatie bestaat uit vrijwilligers. De negatieve berichtgeving in de media zorgt ervoor dat tegenstanders minder snel met ons in gesprek willen.”

“Soms zijn we bang om met nieuwe voorstellen te komen. Stel, wij willen als coöperatie een park met drie molens ontwikkelen. In eerste instantie hebben wij een hoogtebeperking, van maximaal honderdvijftig meter. Iedereen wordt hierover geïnformeerd.

"Maar dan blijkt, door onderzoek of overleg met de gemeente, dat we toch een hogere molen mogen bouwen. We willen dan graag met omwonenden in gesprek om een optie te bespreken met twee grotere molens, in plaats van drie lagere. In veel gebieden durven we niet eens met deze boodschap aan te komen omdat we, overdreven gezegd, bang zijn om gelyncht te worden. Het frustreert mij dat mensen hun wrok niet even willen parkeren, want wij willen graag iedereen tegemoet komen en betrokken laten voelen.”

De Meijer beaamt dat omwonenden sneller en vaker betrokken moeten worden bij het ontwikkelen van een windpark. “Heel kort door de bocht: als je ergens windturbines wil plaatsen, zijn mensen dicht in de buurt vaak tegen. Dat is ook niet verkeerd, de turbines hebben een grote impact op de leefomgeving. Je kunt het dus ook een goede ontwikkeling noemen dat bijvoorbeeld de inwoners van Reeth, met hun hoge gemeenschapsgevoel, voor hun leefomgeving hebben gevochten.”

Wat is dan de oplossing om beter tot elkaar te komen? “We moeten vanwege de urgentie van klimaatverandering hard zijn dat windturbines, en ook zonnepanelen noodzakelijk zijn,” zegt Ouillet. “Het is inderdaad zo dat je overlast kunt ervaren van windmolens, en hier moet je als ontwikkelaar, burgercoöperatie en overheid op een verstandige manier mee omgaan. En juist daar gaat het vaak fout. Wij hebben een overheid die verschillende signalen uitzendt. We hebben een Klimaatakkoord ondertekend, maar leiderschap wordt daarin niet getoond.”

De Meijer onderschrijft dit. “Dan is het ook niet gek dat bewoners zich tegenstrijdig kunnen gedragen. Ik ben een enorme voorstander van burgerparticipatie, maar het werkt alleen met het Klimaatakkoord als stevige stok achter de deur."

Maar in hoeverre zorgt deze transitie voor economische ongelijkheid? Worden ook de burgers en bedrijven met een kleine portemonnee in staat gesteld om mee te werken aan de energietransitie? Ouillet en De Meijer vinden dat een lastige vraag. Bij windparken hoef je op de lange termijn namelijk niet te rekenen op een hoog rendement. "Bij ons krijgen de leden tussen de één en drie procent op hun investering," zegt Ouillet.

Daarnaast lukt het ook niet om deze groep te betrekken bij de transitie. “Sommige coöperaties hebben geprobeerd om een project zo op te zetten dat juist ook mensen met een kleine portemonnee kunnen investeren in het windpark,” zegt De Meijer. “Het probleem is dat deze groep mensen vaak niet bezig is met duurzame energie.”

De Windvogel en WindpowerNijmegen hebben daarom allebei een gebiedsfonds, ook wel ‘omgevingsfonds’, opgericht. Hierin wordt een gedeelte van de winst van de molens gestopt. Voor de nieuwere projecten van De Windvogel betekent dit dat ze vijftig cent per opgewekte megawatt (MWh) in het fonds doen. Daarnaast voegen ze soms nog geld aan het omgevingsfonds toe uit bijvoorbeeld een donatiefonds voor natuurbeheer. Bij WindPower is het richtbedrag om in het fonds te plaatsen één euro per MWh. “Het omgevingsfonds bevat om de twee jaar zo’n 45.000 euro en daar kunnen mensen uit de vier gebieden in de omgeving gemeenschappelijke projecten van opzetten,” aldus De Meijer.

Een van die projecten werd uitgevoerd in de gemeente Reeth. “Door de tweestrijd over de windmolens herkenden wij onszelf niet meer als buurtschap," zegt Vennis. "Toen hebben wij met het geld van het omgevingsfonds borden laten maken met de naam van Reeth erop, wat weer zorgt voor samenhang in de buurt."

“In een windpark in Limburg, die De Windvogel heeft helpen oprichten, hebben de buurtbewoners glasvezel laten aanleggen van het gebiedsfonds,” zegt Ouillet. "Hier hoefde je geen lid voor te zijn. We keken binnen postcode en afstand van de windmolens wie er mee mochten doen met het fonds. Op deze manier kan iedereen profiteren van de windmolens.”

Er is nog een flinke slag te maken om de voor- en tegenstanders van windparken te herenigen, vinden De Meijer, Vennis en Ouillet. “Ik wil tegenstanders van windmolens geen schuldgevoel aanpraten, want vaak zijn ook zij voor duurzame energie,” zegt Ouillet. “Ze moeten al die plaatjes van klimaatverandering en ijsbeertjes die doodgaan uit de presentaties van informatiebijeenkomsten halen, vind ik. Klimaatverandering gaat iedereen aan. Met een gesprek bereik je meer dan met moddergooien, bedreigen en intimidatie.” 

“We moeten blijven praten en denken aan de toekomst,” zegt Vennis. “Mijn acceptatie van de windmolens is óók gebaseerd op de huidige situatie in Groningen waar we miljarden uit de grond halen. En nu de mensen daar problemen hebben, geven we niet thuis.

"Ik denk aan de toekomst van mijn kinderen en kleinkinderen. Dan neem ik dat kleine beetje ongemak dat de windmolens met zich meebrengen voor lief.”

De komst van een mega-windturbinepark in Groningen en Drenthe speelt mensen uit elkaar, waar ze eerder in harmonie samenleefden. De turbines, meer dan tweehonderd meter hoog, veroorzaken een tragedie. Wat wordt gewonnen en wat gaat verloren als het oude land zijn gezicht verliest en de bevolking zich verraden voelt? Het laat diepe sporen na in de gemeenschap: hoe burgers hun vertrouwen verliezen in de overheid en naar 'de buitenkanten van het denken' worden gedreven als ze zich niet gehoord en gezien voelen. Bekijk hier de 2Doc: Tegenwind - Het Verdriet van de Veenkoloniën.