John Stuart Mill (1806 – 1873)
Voor vrijheid en vrouwenrechten
Vrijheid. Dat is voor John Stuart Mill het belangrijkste woord. In On Liberty komt hij tot de meest scherpe formulering ervan: een individu heeft het recht te doen wat hij wil, zo lang hij anderen geen schade berokkent. Dit zogeheten ‘no harm principle’ zou het liberalisme diepgaand beïnvloeden.
Individuele vrijheid dient ons allemaal, vindt Mill. Hij verdedigt een radicale vrijheid van meningsuiting. Zelfs als iedereen dezelfde mening is toegedaan behalve één persoon, dan nog heeft de meerderheid niet méér recht om die ene het zwijgen op te leggen dan andersom. Omdat ook een enkeling de waarheid kan spreken – zelfs als die waarheid ongemakkelijk is, en wordt gecensureerd door wat Mill de tirannie van de meerderheid noemt.
Vrijheid is bij Mill niet gelijk aan vrijblijvendheid of onverschilligheid. Vrijheid van denken en spreken komt de waarheid ten goede, en dan zijn we uiteindelijk allemaal beter af. Individuele vrijheid en maatschappelijke vooruitgang gaan bij Mill dan ook hand in hand.
Dat laatste is een duidelijke invloed van het utilisme, een ethische stroming die het algemene geluk voorop stelt. Mill kreeg het utilisme met de paplepel ingegoten. Zijn vader was goed bevriend met Jeremy Bentham, één van de grondleggers. Maar hoe belangrijk maatschappelijke progressie ook is, voor Mill ligt het einddoel ervan nooit vast.
Omdat één individu de opvatting van de meerderheid al onderuit kan halen, is vooruitgang een kwestie van zoeken en proberen. Individuele vorming is zeer belangrijk, want van het individu hangt veel af. Ontwikkeling, emancipatie en onderwijs zijn voor Mill sleutelwoorden. Kritisch denken is belangrijker dan materiële welvaart. Liever een ontevreden Socrates dan een tevreden varken, aldus Mill.
Mill was een strijder voor vrouwenrechten. Zijn grote liefde, Harriet Taylor, was tevens zijn intellectuele voorbeeld. Ze hadden een langdurige, intieme vriendschap – hoewel Taylor getrouwd was. Een schandaal in het victoriaanse Engeland, waar sociale druk weinig ruimte liet aan individuele expressie en liefde.