De beeldvorming van wat zich afspeelde in Nederlands-Indië

Nederland heeft structureel excessief geweld gebruikt tijdens de Indonesische onafhankelijkheidsoorlog, blijkt uit onderzoek van het Koninklijk Instituut voor Taal-, Land- en Volkenkunde (KITLV), het Nederlands Instituut voor Militaire Historie (NIMH) en het NIOD Instituut voor Oorlogs-, Holocaust- en Genocidestudies.

Waar in 1969 de acties van de Nederlandse militairen vanuit de regering werd bestempeld als ‘dat de krijgsmacht als geheel zich in Indonesië correct heeft gedragen’, blijkt uit het nieuwe onderzoeksrapport dat dit oude regeringsstandpunt herzien moet worden. De Nederlandse krijgsmacht heeft extreem geweld wijdverbreid en bewust ingezet tijdens de onafhankelijkheidsoorlog. De regering heeft toentertijd weinig aandacht besteed aan het geweld en namen hier geen verantwoordelijkheid voor, ook vanuit de media bleef het relatief stil over dit onderwerp.

Voor meer informatie over dit rapport verwijzen wij naar artikelen van NOS (Conclusie, reacties, achtergrond & Vijf vragen over onderzoek naar dekolonisatie Indonesië beantwoord), NRC en AD. 

HUMAN en Beeld & Geluid hebben in samenwerking met het Indisch Herinneringscentrum masterclass ontwikkeld over beeldvorming over (oorlogs)conflicten, om beter deze gewelddadige periode in de Nederlandse geschiedenis te begrijpen. 

Het vertrekpunt in deze masterclass is de (media)berichtgeving over en tijdens de dekolonisatieoorlog in Indonesië, het voormalig Nederlands-Indië. Studenten en scholieren analyseren de geschiedenis vanuit een mediaperspectief. Welke beeldvorming ontstaat er tijdens een conflict? Wat is de kracht van propaganda en wat is de meerwaarde van meerdere perspectieven? Door de geschiedenis te bekijken vanuit een mediaperspectief komen het heden en het verleden samen.

De Indonesische Onafhankelijkheidsoorlog vond plaats tussen 1945 en 1949. Direct na de Japanse capitulatie roepen Soekarno en zijn nationalistische medestanders de onafhankelijke Republiek Indonesië uit. Nederland erkent de Republiek niet en zet alles op alles om Nederlands-Indië te behouden. Het parlement en het overgrote deel van de bevolking steunt het kabinetsbeleid. Perioden van diplomatie en onderhandeling wisselen af met perioden van strijd.

Nederland zegt een eind te willen maken aan de noodtoestand door ‘politionele acties’. Veel Nederlanders weten door deze bewoording niet van welke aard de militaire acties zijn. Het feit dat er een vrijheidsoorlog plaatsvindt wordt door berichtgeving verbloemd.

Eind 1947 voeren Nederlandse militairen een aanval uit op het Indonesische dorpje Rawagede. Zeker honderd mannen worden zonder vorm van proces geëxecuteerd. Volgens Indonesische bronnen komen in totaal meer dan vierhonderd mensen om bij de actie. Een onderzoek van de Verenigde Naties veroordeelt Nederland, maar Den Haag stopt het rapport in een diepe la. De verantwoordelijke militairen worden nooit vervolgd.

Ruim zeventig jaar later onderzoeken historici op verzoek van de Nederlandse regering het geweld dat in de jaren veertig in Indonesië plaatsvond. Waarom moest dit zo lang duren? Wat is het beeld dat de regering door de jaren heen rondom de executies heeft gecreëerd? Welke lezing stelden journalisten, activisten en wetenschappers daar tegenover? En wat is de houding van de Indonesische regering als het om het huidige onderzoek gaat?

Aan de hand van een ingekorte aflevering van Medialogica over deze gebeurtenis gaan de leerlingen en/of studenten als onderzoeksjournalist aan de slag om deze vragen te ontrafelen. Welke sleutelmomenten spelen een rol in het proces? In groepjes worden op grote vellen verbanden met foto’s aan elkaar gelegd. Hoe speelden de overheid, de journalistiek en de burgers op elkaar in? Wat zorgt ervoor dat er zeventig jaar verstrijken, zonder dat er actie wordt ondernomen?

Aan de hand van stellingen gaan de leerlingen ook met elkaar in gesprek over de invloed van media in onze eigen tijd. Hoe zit het met de beeldvorming in deze digitale samenleving? Wat bepaalt onze blik op de geschiedenis en op onze huidige werkelijkheid? Wat leren de gevolgen van de berichtgeving tijdens de dekolonisatieoorlog ons over de tijd van nu?

De masterclass is geschikt voor de bovenbouw van het voortgezet onderwijs en voor studenten in het mbo, hbo en wo. De masterclass kan los geboekt worden, maar ook in combinatie met een rondleiding bij het Vredespaleis in Den Haag. Na afloop van de masterclass loopt de klas dan naar het om de hoek gelegen Vredespaleis, waar de eerder geleerde thematiek uitgediept wordt aan de hand van de geschiedenis en de praktijk van het Vredespaleis. Ook wordt er gesproken over het belang van media voor het veranderen van denken over de waarde van oorlog en vrede en wat de enorme impact van beeld hierbij kan zijn.

De masterclass is in samenwerking met het Indisch Herinneringscentrum Den Haag ontwikkeld als educatieve verdieping op de meeslepende theatervoorstelling Op Klompen door de Dessa. Dit bijzondere duo-programma is in april 2022 te boeken bij Beeld & Geluid Den Haag.

Masterclass Medialogica wordt mede mogelijk gemaakt door Fonds 21, VSB Fonds en Fonds 1818.