Razor's Edge

Moslimextremisten in Bangladesh publiceerden in 2013 een dodenlijst van 84 atheïstische bloggers. Sindsdien zijn vijf bloggers en een seculiere uitgever vermoord. Nastiker Dharmakatha had zomaar de zesde dode kunnen zijn, maar hij overleefde en maakte Razor's Edge: een schokkende, maar hoopvolle film. Een interview.

Wat is er met jou gebeurd?
"In 2015 werd Avijit Roy eerst gedood, daarna onze collega bloggers Washikur Babu, Ananta Bijoy Dash, Niloy Neel en uitgever Faisal Arefin Dipan, allemaal binnen ongeveer 8 maanden. Het leven leek zo hulpeloos in dit 'carnaval' van moorden. We voelden ons als insecten, vol angst, verdriet en woede. Familie, verwanten en vrienden waren zo bang dat ik mezelf censuur oplegde. Met verontschuldigingen aan mijn familie, heb ik uiteindelijk  besloten om mijn land te ontvluchten. Je eigen thuisland verlaten doet altijd pijn; voor mij voelt het als een nederlaag. Ik moest mijn geliefde land aan die islamitische extremisten overlaten! Dat besef doet voortdurend veel pijn."

Wat gebeurt er met je land?
"Bangladesh is een klein land in Zuid-Azië. Hoewel 90 procent van de bevolking van 160 miljoen moslim is, heeft het land een lange traditie van secularisme en harmonie.
Na een bloedige oorlog met het islamitische Pakistan, ontstond Bangladesh in 1971 als een onafhankelijke seculier land. Maar in 1979 werd secularisme uit de grondwet  geschrapt. En in 1988 werd de islam de staatsgodsdienst. Daarna, in 2011  kregen we een eigenaardige mengeling van 'secularisme' en islam als staatsgodsdienst’!
Al deze ontwikkelingen hadden ernstige gevolgen voor ons land.

Een klein maar groeiend aantal mensen beschouwt zichzelf als niet-gelovig en atheïst. Onder hen zijn activisten, schrijvers en bloggers, net als ik, die schrijven over vrij denken, secularisme, mensenrechten en pluralisme. Nu islamitisch extremisme meer invloed krijgt en het vrijdenken onderdrukt wordt, bekritiseren we soms
politiek-islamism en de regering die faalt om dat tegen te gaan. Sinds 2013 hebben extremisten atheïsten aangevallen en vermoord, terwijl de regering de slachtoffers niet beschermt, of zelfs  juist arresteert voor 'het kwetsen van religieuze gevoelens'."

Waarom heb je deze film gemaakt?
"Ik ben een onafhankelijk  filmmaker. In 2015 begon ik te werken aan twee documentaires: één over milieukwesties, een ander over een inheemse vrouw. Maar al snel werd het jaar 2015 totaal afschuwelijk voor mij. Sinds schrijver Avijit Roy op 26 februari werd dood gehakt, werd ik achtervolgd door nachtmerries. Ik moest al mijn activiteiten, behalve mijn werk, stoppen. Gaandeweg heb ik mezelf moeten opsluiten binnen de vier muren van mijn huis en kantoor. Zo werd de documentaire geboren."

Waar gaat de film over?
"De film toont moslimleiders die geweld tegen atheïsten prediken en interviews met vervolgde humanistische bloggers. Allemaal staan ze  op de dodenlijst en zijn ze bedreigd of aangevallen door extremisten. Ik heb  besloten om een ​​korte 18 minuten durende geanonimiseerde versie online te zetten. Ik kan niet de hele film van 65 minuten publiek maken, dat zou te gevaarlijk zijn voor de mensen die nog steeds doelwit zijn van de moordenaars. Dus heb ik hun gezichten verborgen achter anonieme maskers en van anderen de stem weggehaald. En ik maak geen namen bekend."

Waarom de titel?
"Razor's Edge is het 'scherp van de snede’. Hoe gaat het met de bedreigde atheïstische bloggers en schrijvers, met degenen die werden aangevallen, de familieleden? Hoe is onze bodem zo onleefbaar geworden voor atheïstische schrijvers en bloggers? Ik laat de opkomst zien van islamitisch extremisme in de huidige context en probeer de vraag te beantwoorden wie vooral verantwoordelijk is. De politiek? De bevolking? De intellectuelen van Bangladesh? De culturele activisten?

Onze rivieren drogen allemaal op en uit, droogt ook onze cultuur op. Extremisten komen als een vloedgolf en we zijn weggespoeld als kleine blaadjes.
Razor's Edge vertelt over dit alles. W. Somerset Maugham's roman 'Razor's Edge gaat over trauma. Mijn documentaire gaat over het trauma van Bengaalse atheïstische schrijvers, en van alle mensen die houden van vrede en democratie. Belangrijk is niet hoe krachtig de scheermessen zijn of hoe scherp de rand is. Belangrijk is dat, als we denken dat onze beschaving vooruit moet, we ons moeten ontdoen van dit trauma."

Hij kwam je in contact met Omroep Human en het Humanistisch Verbond?
"Het Humanistisch Verbond heeft me vanaf het begin gesteund in het idee voor deze documentaire en werd co-producent. Omroep HUMAN heeft me heeft geholpen met editen.  Dat het Humanistisch Verbond me de gelegenheid bood een eerste versie te vertonen in een invloedrijke ontmoeting met de Nederlandse mensenrechtenambassadeur en de politiek, heeft ons het duwtje gegeven om serieus aan de slag te gaan met de documentaire."

Hoe zie je de toekomst?
"Er is hoop. De beschaving gaat voort ondanks alle obstakels. Razor's Edge  eindigt met deze hoop en dromen, met een eerbetoon aan al onze vrienden die vanwege hun idealen zijn gedood: Humayun Azad, Ahmed Rajib, Avijit Roy, Washiqur Babu, Ananta Bijoy Niloy Neel en Faisal Arefin Dipan.
Zolang de situatie in Bangladesh niet is veranderd, zal ik mijn pad met deze documentaire voortzetten. Tot dusver heb ik verschillende korte en lange versies gemaakt en ze in Europa getoond aan verschillende doelgroepen. Ik hoop bewustzijn te creëren en steun te krijgen voor de strijd voor vrijheid in Bangladesh. Dat is de strijd van vele landen en individuen in deze wereld."