'Zorg goed voor het leven'

Hoe kan het dat dochters hun leven opofferen om maar te kunnen zorgen voor hun oude moeder? Dat is de grote vraag in de documentaire Moeder aan de Lijn, die maandag op het Nederlands Film Festival in premiere gaat. 

Regisseur Nelleke Koop (1977) liep een jaar lang mee met Elien, Carin en Hanna. Drie dochters met een moeder die veranderen van een moeder, in een opstandige puber, in een peuter. Stuk voor stuk parkeren Elien, Carin en Hanna hun eigen leven om met hun moeders te eten, slapen, puzzelen, dansen, ze te verzorgen of gewoon er te zijn. Ten koste van hun werk, partner en gezin. Hoe kan dat?

‘De band tussen een moeder en een dochter is iets onverbrekelijks’, zegt regisseur Koop. ‘Je ziet dat het pijnlijk is voor de dochters, en soms krijgen ze er niets voor terug. Maar dan doen ze het toch maar. Ze zeggen: het is toch mijn moeder. Zelfs Elien, die helemaal geen goede band met haar moeder had.'

'Toen ik zelf een dochtertje kreeg, zag ik op televisie een interview met schrijfster Renate Dorrestein. Zij zei: "De tragiek van het kind is de verschrikkelijke loyaliteit aan de ouders." Die uitspraak bleef in mijn hoofd hangen. Ik wilde die loyaliteit onderzoeken. Ik denk dat als je goed voor je moeder zorgt, je goed voor het leven zorgt. Je hecht de draadjes goed af. Zij heeft jou het leven gegeven en jij brengt haar naar het einde van het leven. Dat heeft iets heel moois. Je bent geneigd om je eigen leven voorop te stellen en belangrijk te vinden. Maar intussen is goed voor het leven zorgen veel belangrijker.’ 

Tekst loopt door onder afbeelding

‘Juist in de kleine dagelijkse dingen kan enorme emotie schuilgaan. Je hebt als dochter natuurlijk veel praktische dingen die je moet regelen. Stel je moeder was een sterke vrouw en je keek altijd tegen haar op. Nu kom je ineens voor de keuze: moet ik haar billen afvegen? Is ze dan nog steeds mijn moeder?' 

‘In de film probeert de moeder van Carin haar kunstgebit in te doen. Eerst probeert Carin haar moeder de ruimte te geven om het zelf te doen. Dat lukt niet. Dus nu moet Carin de moeder zijn, zij weet het ineens beter. Het zijn die kleine dingen die je bijna niet kunt uitspreken, maar waar je van binnen wel mee worstelt.’

'"Moeder aan de lijn" is een metafoor voor de verbinding tussen moeder en dochter die nooit doorgeknipt wordt. Tegelijkertijd heeft de telefoon een enorme aanwezigheid in het leven van een mantelzorger. Je bent voortdurend aan het bellen: met alle organisaties, met je familie, je moeder. De hele tijd moet je van alles regelen.' 

'Die grote rol van de telefoon hielp mij weer om de film focus te geven. Veel van wat ik wilde vertellen, kon ik met de telefoongesprekken vertellen die de dochters hadden met alle verschillende partijen. Zo hoefde ik niet een scène te maken met Carin op haar werk, Carin thuis, enzovoort. Dat zou te troebel zijn.’

Tekst loopt door onder afbeelding

‘Eliens moeder zit inmiddels in een verpleegtehuis en dat gaat veel beter dan verwacht. Ze heeft het daar naar haar zin. Carin ziet haar moeder steeds verder achteruit gaan. Steeds meer van opstandige puber naar een klein kind. Hanna is met haar moeder in het vliegtuig gestapt en zes weken naar Suriname gegaan. Dat is echt een wonder, hoe bedenk je het! Wel krijgt Hanna's broer nu zelf binnenkort een baby. Dus ze zijn met minder om voor hun moeder te zorgen.’

‘Ik zie er heel erg naar uit om de film straks aan haar te laten zien en het met haar te bespreken. Ik weet: als er iets met haar is, dan ga ik naar haar toe. Dan zal ik voor haar zorgen. Maar het is een groot dilemma. Ik zou het wel moeilijk vinden om mijn carrière, misschien wel voor acht jaar, op pauze te zetten.’

'De film is eigenlijk een aanmoediging aan mezelf om te streven naar hoe Hanna het doet. Zij heeft alle geduld van de wereld. Zij kiest voor het leven zelf en bij haar zie je hoe waardevol dat is. Dat probeer ik mezelf voor ogen te houden.’