Kristallen: mystieke genezing of magisch denken?

Net als hoe onze Metropolis-correspondenten zien hoe de medicijnmannen in India, Estland of Congo anders kijken naar gezondheid, zijn we ook in Nederland dol op alternatieve geneeswijzen, zoals kristallen. We dragen ze bijvoorbeeld om onze nek, om onze vingers of in de oren. Misschien heb je er zelfs wel een op je nachtkastje liggen. Voor een andere groep betekenen kristallen meer dan alleen een mooi glimmertje bij je outfit. Zij geloven dat bepaalde kristallen je kunnen helpen in verschillende aspecten van je leven of je zelfs kunnen genezen: een zogeheten kristalgenezing. De vaak kleurrijke mineralen hebben iets magisch over zich, alleen is het nooit wetenschappelijk bewezen dat ze een effect kunnen hebben.

Volgens alternatieve geneeswijzen als kristaltherapie en reiki, zou er voor elk aspect van je leven een kristal kunnen worden toegewezen. Het gaat dan om kwartsen of gefossiliseerde harsen. Je zou bijvoorbeeld met een amethist jezelf kunnen ontdoen van negatieve energie. Citrien zou goed zijn voor je financiële zaken. En wil je de liefde aantrekken? Dan moet je gaan voor wat rhodoniet.

Kristalgenezing bestaat al eeuwen, maar de populariteit ervan is pas echt gestegen toen de laatste jaren meer beroemdheden openbaar hun liefde ervoor uitspraken. Zo heeft zangeres Adele altijd een citrien kristal bij zich tegen haar podiumvrees en Kim Kardashian heeft na een overval in 2017 altijd verschillende stenen bij zich tegen stress en paniekaanvallen. De kristallen zijn door de coronacrisis nog populairder geworden, althans volgens Bloomberg News. 

En niet alleen Amerika is betoverd door kristallen, ook ons eigen Nederland heeft de smaak te pakken. Uit cijfers van Google Trends blijkt dat in de laatste tien jaar de vraag naar kristallen is verdubbeld. Met populaire zoektermen als ‘kristalgenezing’, ‘Pratt Daddy Crystals’ (het kristallen bedrijf van Spencer Pratt van de Amerikaanse televisieserie The Hills). Ook vragen mensen zich online af waar zij verschillende specifieke kristallen kunnen aanschaffen.

In de wetenschap is er geen bewijs dat kristallen speciale krachten hebben. Psychologen schrijven waargenomen kristalgenezing toe aan het placebo-effect of magical thinking. Zo ook Suzanne Weusten. Psycholoog, journalist, oprichter van de Denkacademie en programmamaker voor HUMAN.

Weusten denkt dat het bijgeloof is. “Het is een vorm van magisch denken die bij veel mensen voorkomt. Een reden waarom veel mensen erop vertrouwen, is omdat het een gevoel van controle geeft over situaties waar ze eigenlijk geen controle over hebben. Net zoals lid zijn van de postcodeloterij en denken: zul je net zien dat ik de prijs win, als ik stop met de postcodeloterij. Het is een vorm van irrationeel denken, geloven in kristallen. Want je denkt dat iets gebeurt, als je er maar in gelooft. Het geloof in het bovennatuurlijke is zo oud als de mensheid zelf, en kristallen zijn daarbinnen een specifieke vorm.”

Magical thinking is een vorm van denken waarin je jezelf een grotere rol geeft dan je in feite hebt, volgens Weusten. “Jij gelooft ergens in en dan worden je situaties bespaard. In het geval van een kristal zou je kunnen zeggen: ‘Ik voel mij beter na het dragen van een kristal, dat zal dan wel door die kristal komen.’ Want dat willen ze graag. Het is omdat het in de tijd erna gebeurt dat we het daaraan toe kunnen schrijven.

"Dat heet dan in een ingewikkelde latijnse term ‘post-hoc, ergo propter hoc’, in het Nederlands: ‘daarna dus daardoor’. Wanneer mensen ergens een verklaring voor zoeken, gaan ze denken in causale verbanden. Verwacht je een effect, dan ben je ook geneigd om dat daaraan toe te schrijven. Het menselijk brein denkt in oorzaak en gevolg. Alleen klopt het niet altijd.”

Maar waarom zijn mensen dan toch overtuigd van de werking, ondanks het gebrek aan wetenschappelijk bewijs? “Lichaam en geest werken samen, dus als mensen ergens zo sterk in geloven, dan kun je met je geest je lichaam zover krijgen. Dat noemen we het placebo-effect. Als jij heel erg sterk ergens in gelooft of hoop hebt, dan kan dat je op de been houden. Hoop doet leven. Daarnaast zijn de claims die aan kristallen worden gehangen zo vaag dat het nauwelijks te controleren valt. Je kunt er bijna altijd wel van zeggen dat je er baat bij hebt gehad.

Weusten denkt dat het gevaarlijk zou kunnen worden wanneer mensen teveel vertrouwen leggen in een kristal. “Denkende dat ze immuun zullen zijn voor ziektes en dergelijke. Het is mooi wanneer mensen er iets uit kunnen halen, maar het is belangrijk om te beseffen dat ze wel controle hebben. Een vorm van zelfbedrog kan nuttig zijn, dus als een amethist of rozenkwarts je daarbij helpt, dan is dat fijn. Maar uiteindelijk doe je het toch zelf. Het lichaam heeft zelf manieren om tot rust te komen, daar heb je niks voor nodig.” 

Stel je gelooft in de helende werking van jade en je ziet zo’n uitzending van de Keuringsdienst van Waarde. Dan heb je wel een probleem. Want jij gelooft in die jade waar je ook voor betaalt, maar dan blijkt het opeens van glas te zijn. Op dat moment treedt er een cognitieve dissonantiereductie in werking, legt Weusten uit. “Wanneer je opvattingen contrasteren met de werkelijkheid dan ga je zorgen dat het weer klopt. ‘Ja maar wat ik heb is een ander product, gekocht bij een erkende handelaar’. Of in het geval van de Moon sisters, ‘dat is misschien wel zo, dat het glas is, maar tóch werkt het bij mij’. Mensen zijn daar heel goed in. Je sluit je af voor andere theorieën en zoekt naar je eigen gelijk.”