Wat Defensie laat zien in haar wervingscampagnes, en wat juist niet

“Is dit een veteraan?” Vragend kijkt onderofficier Marc Patijn de klas in. Op het digiboard een foto van een jonge militair, die op een met bloemen versierde fiets zit. Omringd door Afghaanse kinderen kijkt hij de camera in. Het is maandagochtend, kwart over negen. Patijn is net begonnen met een gastles aan het Assink lyceum in Neede. De aanwezige VMBO-leerlingen volgen het vak ‘geüniformeerde dienstverlening en veiligheid’ en nemen het beeld van de lachende soldaat in zich op.   

“Dit is Timo Smeehuijzen, militair bij het 42e Pantser Infanterie Bataljon," gaat Patijn verder. “Op 15 juni 2007, waarschijnlijk een paar dagen na het nemen van deze foto, heeft een zelfmoordterrorist met een auto vol explosieven zichzelf opgeblazen naast het voertuig waarin Timo reed. Hij is teruggekomen uit Afghanistan, maar niet zoals wij dat willen. In een kist met een vlag eroverheen. Maar ook dan ben je veteraan, want hij is op missie geweest en heeft iets gedaan voor zijn land.”

Het is een voorbeeld dat Patijn vaker aanhaalt als hij de klassen ingaat, om naar eigen zeggen het beeld bij te stellen dat veteranen niet alleen ‘oude mannen met ondefinieerbare medailles zijn’. Sinds een paar jaar is Patijn, die zelf op uitzending ging naar onder andere voormalig Joegoslavië, Irak en Afghanistan, ‘Veteraan in de Klas’. In de gastlessen die door het Nederlands Veteraneninstituut georganiseerd worden op scholen in Nederland, vertelt hij over zijn eigen ervaringen als militair, om zo thema’s als vrede, veiligheid en oorlog bespreekbaar te maken.

Sinds de Russische invasie in Oekraïne, heeft hij de reacties in de klassen zien veranderen. “De spanningen in de wereld lopen op, en dat komt binnen bij deze jonge mensen. Ze stellen er gerichte vragen over. Ze willen weten wie er iets aan kan doen, wat voor organisaties de NAVO en de Verenigde Naties zijn, en ze vragen zich bijvoorbeeld af of de dienstplicht terugkomt.” Hoewel Veteraan in de Klas nadrukkelijk geen wervingsactiviteit van Defensie betreft, zijn er ook vaak leerlingen die vragen stellen over werken bij de krijgsmacht.

Naar die geïnteresseerde jongeren is Defensie hard op zoek, juist nu die dreigingen in de wereld hebben geleid tot forse investeringen in de krijgsmacht. Want hoewel er dit jaar een recordaantal soldaten werd geworven, zo’n 5.500, moet dat aantal de komende jaren flink omhoog, naar 9.000. Zoals staatsecretaris Gijs Tuinman het zei tijdens de presentatie van de Defensienota in september van dit jaar: “We kunnen een hele hoop materieel aanschaffen, maar zonder mensen rijden er geen tanks. Zonder mensen krijgen we de F-35’s niet in de lucht. Zonder mensen krijgen we de fregatten niet van de kade.”

Dat die personeelsgroei een flinke uitdaging is, weet Paul Klaessen. “Zeker in deze krappe arbeidsmarkt.” Klaessen is als hoofd arbeidsmarktcommunicatie verantwoordelijk voor de bekende wervingscampagnes van het ministerie van Defensie, zoals Geschikt/Ongeschikt (2004-2012), Werken bij Defensie. Je moet het maar kunnen (2012-2022), en sinds begin 2022 Generatie D. Campagnes die volgens Klaessen een afspiegeling moeten zijn van de tijdgeest.

Zo was Geschikt/Ongeschikt doorspekt met humor. Iemand die dwars door een muur boort: ongeschikt. Een verpleegster die tijdens haar werk een blauw oog oploopt, maar een dag later toch weer aan de slag gaat: geschikt. “Dat was in de tijd van Even Apeldoorn bellen, er werd heel anders reclame gemaakt,” zegt Klaessen. “Tegenwoordig willen we wel laten zien dat collega’s het leuk hebben met elkaar bij Defensie, maar is humor niet meer het mechanisme dat achter de campagnes zit. Daar zijn we van afgestapt.”

Het huidige Generatie D is wat Klaessen een ‘mentaliteitscampagne’ noemt, opgebouwd rond waarden als zingeving, groei, kameraadschap en verbondenheid. ‘Mensen die alles uit het leven willen halen. Vroeg op, licht aan. Niet stoppen. Verder gaan. Een generatie dwars door alle generaties heen. Die de wereld wil zien, en er wat van maakt […] Mensen zoals jij’, klinkt het in een wervingsvideo uit 2022. “Het idee is dat als jij staat voor die waarden, dan hoor je erbij, ongeacht achtergrond of afkomst”, zegt Klaessen.

In een meer recente video verandert die toon. Generatie D is niet meer alleen een generatie die ‘durft te falen’ of ‘iets van de wereld wil zien’. Zij is ook ‘misschien wel belangrijker dan ooit, voor de generaties van nu en na ons’, klinkt het in een clip waarin voor het eerst in lange tijd weer militaire actie te zien is. Er rijden tanks door het beeld, er landt een helikopter op een vliegdekschip, een gewapende soldaat kijkt de camera in en vraagt: “Wat pak jij op?” Het is een toon die we volgens Klaessen de komende tijd vaker gaan horen in de wervingsvideo’s van Defensie.

“We kunnen niet anders, gezien de situatie in de wereld,” zegt hij. “We kunnen de oorlog in Oekraïne niet links laten liggen. De sense of urgency die er nu is, die moeten we meenemen in de campagnes. Al zit daar natuurlijk ook wel een spanningsveld, want je wilt mensen ook niet afschrikken. Het is zoeken naar de balans.” Die zoektocht is misschien wel typisch voor de manier waarop Nederland omgaat met de krijgsmacht, stelt militair historicus Christ Klep: “We hebben hier geen krijgshaftige traditie.”

Volgens Klep is bovenstaande video daar een mooi voorbeeld van. “Je ziet een vlieger naar een F35 rennen, je ziet gewapende militairen op weg naar iets, maar dan houdt het op. Op het punt dat het echt geweldsinzet wordt, stopt het. Dat laten we niet meer zien. In Amerika gaan ze daar veel verder in, daar zie je echt een slagveld in de wervingscampagnes. Warriors Wanted, was nog niet zo lang geleden de slogan in de Verenigde Staten. Dat zie ik in Nederland toch niet zo snel gebeuren.”

Hij heeft daar wel eens discussies over met collega-historici in het buitenland, vertelt Klep. “In landen als Engeland, Frankrijk en Amerika, waar ze wel die krijgshaftige traditie hebben, zul je horen dat oorlog nou eenmaal lelijk is, dat er doden vallen, dat dat erbij hoort en dat je dat moet incasseren. In Nederland hebben we veel moeite met die ruwe kant. We zien de krijgsmacht liever als een organisatie die goed doet. Er mag best over dreigingen nagedacht worden, er mag extra geld naar Defensie gaan, maar het moet allemaal wel schoon blijven, en liefst ook op afstand.”

Terug naar het Assink lyceum in Neede. Na een dik uur loopt de gastles van onderofficier Patijn op zijn einde. “Hoe kijken jullie nu tegen de krijgsmacht aan?” Na verteld te hebben over zijn eigen ervaringen bij het leger en over veranderende geopolitieke verhoudingen in de wereld, kijkt Patijn opnieuw vragend de klas in. “Een beetje hetzelfde wel,” begint een van de leerlingen. “Ik wil zelf ook militair worden, en op uitzending en allerlei missies doen. Maar niet per se voor de oorlog, maar vooral om mensen te helpen.”