Het zorgvuldig opgebouwde imago van lijsttrekker Dilan Yeşilgöz

‘VVD maakt er bewust geen issue van dat zij een vrouw als lijsttrekker hebben. Dat is heel anders dan D66 in 2021, die hier bewust campagne op voerde.’ De verkiezingscampagne van de partij met lijsttrekker Dilan Yeşilgöz is opvallend, zegt Loes Aaldering, universitair docent Vergelijkende Politiek aan de VU Amsterdam. We spreken haar over gender, politiek leiderschap en mediaberichtgeving.

Bij de vorige Tweede Kamercampagne in maart 2021 sprak D66-lijsttrekker Sigrid Kaag inderdaad nadrukkelijk uit dat zij de eerste vrouwelijke premier van Nederland wilde worden. Yesilgöz wil de 'vrouwenkaart' niet gebruiken, zegt ze bij Op1. ‘Ik heb vanaf dag één tegen het campagneteam gezegd: het moet authentiek zijn. Ik ga niet zeggen: ‘Ik ben vrouw dus stem voor mij.’ Dat past niet bij mij.’ 

Inmiddels moet ze bij verschillende media steeds opnieuw uitleggen dat ze de vrouwenkaart niet wil gebruiken en ‘met inhoudelijke standpunten de campagne in wil gaan’. Bij RTL Nieuws en in de Volkskrant zegt ze dat het tijd wordt voor een vrouw. Het is echter niet de kaart die zij speelt, herhaalt Yesilgöz. ‘Dat heb ik nooit gedaan.’

Deze consistente reactie van Yeşilgöz past binnen de professionele verkiezingscampagne van de VVD. Dat viel ook politiek redacteur Guus Valk op in NRC Vandaag: ‘Ze is heel gedisciplineerd in het vertellen van het verhaal dat vooraf bedacht is en wijkt nooit van het script, werkelijk nooit. Petra de Koning en ik hebben haar een paar weken geleden geïnterviewd. Ze zei interessante dingen over bijvoorbeeld vechtsporten en hoe ze probeert fit te blijven. Tot we interviews in andere media lazen waarin ze precies hetzelfde zei: weer over die vechtsporten. Soms letterlijk, tot op het woord, precies hetzelfde geformuleerd. VVD wil duidelijk een beeld van haar neerzetten, en daar werkt ze zelf aan mee, van een fitte vrouw en vechter.’

Politiek leiderschap is altijd sterk verbonden geweest met masculiniteit, zegt Aaldering. ‘Vrouwen hebben daardoor inherent een probleem: of ze voldoen niet aan dat leiderschapscliché omdat ze te feminine zijn, of ze voldoen niet aan het ons beeld van vrouwelijkheid omdat ze te veel een leider zijn,’ zegt Aaldering. ‘We houden er niet van als onze stereotypen worden verstoord.’

Yeşilgöz lijkt in de verkiezingscampagne bijna letterlijk tussen haar feminiteit en masculiniteit te balanceren: in een campagnespotje zie je haar squatten terwijl ze hoge hakken draagt. Alsof de VVD met dit beeld wil zeggen: vrouwelijkheid en mannelijkheid gaan heel goed samen. De partij zet haar neer als krachtpatser, maar ook als vrouw die alles aan kan.

‘Mediaberichtgeving kan ons vastgeroeste beeld bevestigen door mannen en vrouwen in de politiek te linken aan bepaalde eigenschappen en onderwerpen. Stereotypisch positieve eigenschappen van mannen zijn bijvoorbeeld: sterk, competitief, intelligent en ambitieus. Aan vrouwen kleven juist eigenschappen zoals: warm, eerlijk, emotioneel en meelevend,’ legt Aaldering uit.

‘Ook veel thema’s die wij links noemen, worden als feminien beoordeeld,’ zegt Aaldering. Dat bevestigt Van der Pas: 'Vrouwen worden linkser ingeschat, ook al brengen ze dezelfde boodschap. Die indruk kan wel veranderen door daar nadrukkelijk iets tegenin te brengen.'

En dat doet Dilan Yeşilgöz in haar campagne. Ze profileert zich strategisch als harder en rechtser dan haar voorganger Rutte. Aaldering noemt de HJ Schoo-lezing waarin de VVD-lijsttrekker zich duidelijk uitspreekt over ‘wokisme’ als een van de grootste gevaren is van de Nederlandse rechtsstaat. ‘Ze lijkt daarmee te zeggen: je hoeft bij mij niet bang te zijn voor een al te progressieve houding.’

Gendergelijkheid is bovendien bij uitstek een thema dat als links wordt beschouwd, zegt Aaldering. Het staat dan ook niet hoog op de agenda van VVD. ‘Veel aandacht voor dit thema leidt alleen maar af van andere issues, in hun ogen,' zegt politicoloog Daphne van der Pas in de Volkskrant.

Uit eerder onderzoek blijkt dat het in de media bij vrouwelijke politieke leiders minder vaak gaat over leiderschapskwaliteiten dan bij mannen. De kwaliteiten die ertoe doen bij verkiezingen zijn dan bijvoorbeeld: kundigheid, daadkrachtig, integer, communicatief vaardig en consistent. ‘Dat gebrek aan aandacht voor leiderschapskwaliteiten van vrouwelijke politici werkt in hun nadeel,’ zegt Aaldering. ‘Een positief leiderschapsimago in de media verhoogt steun voor de partij van de leider.’

Daar lijkt Yeşilgöz zich van bewust. Ze neemt de regie en benoemt zelf in het gesprek bij Op1 nadrukkelijk haar leiderschapskwaliteiten. Deze zouden meer lijken op die van Tijs van den Brink, zegt ze terwijl ze naar de interviewer wijst. ‘Ik denk dat ik een sterke leider ben, en dat ik op een goede manier besluiten kan nemen als ik onder hoge druk moet leveren, ook al heb ik op dat moment niet alle informatie voor me.’

Aaldering onderzocht begin dit jaar mannelijke en vrouwelijke stereotypen in de Verenigde Staten. Ze nam daar een verschuiving waar. ‘We zijn vrouwelijk leiders normaler gaan vinden. Het beeld van mannelijke politici is daarnaast negatiever en wantrouwend, terwijl vrouwelijke leiders vaker de wat oudere leiderschapskenmerken toegedicht worden, zoals sterk leiderschap en integriteit.’

In de media gaat het geregeld over het imago van Yeşilgöz, met koppen als: ‘een vrouw die zó aan de arm mee kan naar de golfclub’, ‘kinderachtig en stoer tegelijk’ en een ‘pitbull op hakken’. Waar andere vrouwen in de politiek klagen over dit soort media-aandacht, doet Yeşilgöz niet zo ‘flauw’: ‘Veel dames uit de Haagse politiek trekken een vies gezicht als het onderwerp mode ter sprake komt. Want och, och, och, wat hebben ze toch veel last van alle (media)aandacht voor hun kleding. Dilan Yeşilgöz pakt het gelukkig anders aan,’ zo schrijft modejournalist Josine Droogendijk in het Brabants Dagblad.

Aaldering vindt het opvallend dat het bij Yeşilgöz toch weer vaak over haar uiterlijk gaat. ‘Dat komt deels door haar zelf-presentatie, al verklaart dat wellicht niet alles. Over het uiterlijk van Pieter Omtzigt heb ik nog niets gelezen.’

De berichtgeving wordt ook beïnvloed door de verschillende manieren waarop mannelijke en vrouwelijke politici zich presenteren aan de pers en aan hun kiezers, volgens Aaldering. ‘Denk aan de balanceeract van vrouwelijke politici om aan zowel de masculiene als feminine stereotypen te voldoen. Daardoor wordt er misschien anders over ze bericht. Vrouwelijke politici, zoals Yeşilgöz, zijn zich heel erg bewust van het feit dat ze anders moeten vechten voor een plekje dan mannelijke politici.'