Sociale media-accounts waarop roddels over bekende mensen worden gedeeld, de zogenaamde juicekanalen, krijgen veel media-aandacht. De werkwijze van de kanalen stuit namelijk steeds vaker op kritiek. Maar kan er wel iets tegen juicekanalen worden ondernomen?

De wijze waarop juicekanalen opereren, is omstreden. Hoe werkt zo’n juicekanaal? Volgers van de kanalen kunnen geruchten via een privébericht delen. Zo’n bericht, bijvoorbeeld het gerucht dat iemand vreemdgaat, wordt soms wel en soms niet geverifieerd door de beheerder van het kanaal. Als het juicekanaal vervolgens de roddel publiekelijk deelt, ontvangt de beheerder vaak nog meer tips en verhalen van volgers. Of de volgers corrigeren het verhaal omdat het niet zou kloppen.

Zo wisselen waarheden en feiten, roddels en desinformatie elkaar schijnbaar probleemloos af. Deze handelswijze roept veel vragen op. Vooral ‘roddelvlogger’ Yvonne Coldeweijer krijgt veel aandacht. Dat komt onder meer doordat een zangeres haar voor de rechter sleepte nadat er roddels over haar waren verspreid. Ze moest daarna een video rectificeren en in het vervolg haar juice ‘aannemelijk maken’.

'Mensen zijn bang voor het Streisandeffect: je creëert alleen maar meer aandacht voor een roddel die zonder rechtszaak misschien na een tijdje weer zou zijn overgewaaid.'

Charlotte Meindersma

De mensen achter de juicekanalen weten heel goed dat ze ook roddels kunnen delen die wellicht niet kloppen. Is dat hetzelfde als het verspreiden van desinformatie? ’Ja, het is in feite desinformatie. Alles wat een keer naar buiten is gebracht, blijft kleven aan mensen,’ zegt Meindersma. Veel niet kloppende berichten worden later gecorrigeerd door de juicekanalen: ze plaatsen een rectificatie in hun story. Uit een onderzoek van Silverman en zijn collega’s blijkt echter dat berichten met nepnieuws meer bereik en engagement krijgen. Desinformatie hoeft niet eens geloofd te worden om twijfel te zaaien en het imago van iemand aan te tasten.

Kunnen we wat doen aan deze controversiële werkwijze? We leggen het voor aan juriste Charlotte Meindersma, die voor haar YouTube-kanaal meerdere video’s maakte over juicekanalen. ‘Sommige juicekanalen richten veel schade aan en hebben een groot bereik. Daarom is het belangrijk dat we er aandacht voor vragen. Het probleem is dat je de aangerichte schade niet ongedaan kunt maken. Je kan wel een rectificatie plaatsen en er kan wel aandacht zijn voor een rechtszaak, maar daarmee is de roddel vaak de wereld nog niet uit.’

Wat is jouw doel met je YouTube-video’s?

‘Ik wil vooral duidelijk maken dat je deze kanalen niet zomaar moet geloven. Sommige juicekanalen brengen de roddels minder serieus, ze zijn grappig bedoeld. Maar er zijn kanalen waar informatie bewust wordt geselecteerd of juist weggelaten, iets of iemand wordt geframed, en roddels worden op een geloofwaardige manier gebracht. Media die aandacht besteden aan deze juicekanalen, zijn naar mijn mening niet kritisch genoeg. Zo gebruiken ze soms klakkeloos uitspraken van Yvonne Coldeweijer, zonder context. Met mijn video’s hoop ik meer bewustwording te creëren.’

Zijn juicekanalen te reguleren?

‘Verbieden heeft absoluut geen zin. En er zijn al regels waar juicekanalen aan moeten voldoen. Deze moeten worden gehandhaafd. Daarvoor moet je nu een rechtszaak aanspannen. Vaak is er sprake van schending van eer en goede naam, wat je civielrechtelijk aan kunt pakken. Smaad en laster is strafbaar, dat gaat een stuk verder. Je bent daarbij overgeleverd aan de politie en het OM. In de meeste gevallen is dat geen makkelijke route, en duurt het simpelweg te lang.’

‘Niet veel gedupeerden stappen naar de rechter. Een rechtszaak kost geld en misschien nog wel belangrijker: mensen zijn bang voor het Streisandeffect. Je creëert alleen maar meer (media)aandacht voor een roddel die zonder rechtszaak misschien na een tijdje weer zou zijn overgewaaid.’

© Ramon van Flymen / ANP

Kort geding tegen Yvonne Coldeweijer over juicevideo.

‘Alle juicekanalen moeten dat wat ze als feit brengen, ook voldoende kunnen onderbouwen,’ zegt Meindersma. Maar aan ‘ouderwetse journalistieke methoden’, zoals hoor- en wederhoor, doet juicekanaal-beheerder Yvonne Coldeweijer niet, vertelt ze aan EW Magazine. ‘Anders zou de juice een stuk minder sappig worden.’ Het is een juicekanaal, geen journalistiek, zegt ze. Als het erop aankomt, beroept zich wel op de persvrijheid. Maar volgens het Europese Hof van Justitie gaat het om journalistieke activiteiten, als 'die bekendmaking van informatie, meningen of ideeën aan het publiek tot doel hebben. Dat is niet beperkt tot mediaondernemingen. Ook de activiteiten van Coldeweijer vallen dus onder het begrip journalistiek', zo lezen we in de uitspraak van de rechter.
Het Commissariaat voor de Media publiceerde onlangs nieuwe beleidsregels waaraan invloedrijke YouTubers, TikTok-ers en Instagrammers zich per 1 juli moeten gaan houden. Ze vallen onder de Mediawet als zij minstens 500.000 volgers hebben en regelmatig nieuwe video's publiceren. Verandert dit iets?

‘De beleidsregels zijn gebaseerd op Europese regelgeving. De vernieuwde Mediawet komt voort uit een update uit de Europese richtlijn. Video gaat helemaal niet meer alleen over lineaire televisie, maar ook over kanalen zoals YouTube en sociale media. Daar willen ze nu dezelfde regels voor hanteren. Maar dit gaat niet over de inhoud, maar of content bijvoorbeeld geschikt is voor kinderen en regulering op het gebied van reclame. De regels zullen geen groot effect hebben op de juicekanalen.’

‘Wat de politiek kan doen, is het makkelijker en goedkoper maken om bij de rechter te procederen. Ze kunnen bijvoorbeeld de regels veranderen over schadevergoedingen en het betalen van proceskosten. Schadevergoedingen voor het schenden van de eer en goede naam zijn altijd erg laag. Het dekt de kosten van de rechtszaak niet. Dus zelfs als je gelijk krijgt, ben je geld kwijt aan de procedure. Nu zullen bekende Nederlanders die goed verdienen dat wel kunnen betalen. Maar er zijn ook minder bekende mensen die besproken worden, en zij hebben dat geld misschien niet.’

Wat kunnen wij zelf doen?

‘Veel juicekanalen delen alles op Instagram. Ze knallen screenshots en roddels razendsnel online en hebben daarmee veel bereik. Roddelpraat en Yvonne Coldeweijer maken ook video’s. Coldeweijer heeft een betaalde Telegramgroep waarin ze extra roddels deelt. Daarin zaten in april 3500 mensen, die 10,- euro per maand betalen. Daarnaast heeft ze een webshop voor kleding en sieraden. Ze gebruikt haar grote bereik op haar juicekanaal om klanten voor haar winkel te krijgen.’

‘De maatschappij kan de werkwijze van het snelle delen afkeuren en stoppen met juicekanalen,  die niet netjes te werk gaan, te volgen en financieel te steunen. Als de publieke opinie is dat deze vorm van roddels verspreiden niet wenselijk is, kan dat al helpen. Wanneer juicekanalen volgers of inkomen verliezen, is het gewoon niet meer interessant om in die vorm te bestaan.’

‘Voor de verkoopcijfers van Coldeweijer is het lucratief om ‘juice’ zo snel en zo veel mogelijk online te knallen om meer mensen te bereiken. Maar Roddelpraat heeft een groter bereik en zij pakken het juridisch gezien beter aan dan Coldeweijer. Dus de werkwijze die we bekritiseren, die van het snel online knallen, zorgt er niet eens voor dat je het meeste verdient of de meeste mensen bereikt. Zo zouden meer kanalen te werk kunnen gaan. En wij kunnen dat als publiek en consument aanmoedigen.’