Training 'omgaan met agressie' voor journalisten in Nederland

Gelauff schrijft op de website van NOS dat het een stap is waarvan ze dachten dat ze die nooit zouden moeten zetten. Voortaan zijn de busjes niet meer herkenbaar als auto's van de NOS. “Helaas, het is nodig voor de veiligheid van de mensen die elke dag voor de NOS op pad zijn. (...) Vrijwel dagelijks worden collega's die onderweg zijn, geconfronteerd met opgestoken middelvingers, er wordt afval naar ze gegooid, ze worden afgesneden op de snelweg en een enkeling remt zelfs hard vlak voor onze auto's. Als zo'n NOS-auto stil staat om in te werken, wordt dat onmogelijk gemaakt door erop te bonzen. Als we worden uitgescholden en of in meer of mindere mate bedreigd, valt dat al bijna niet meer op.”

Bij PersVeilig zijn binnen een jaar meer dan honderd meldingen van agressie tegen journalisten binnengekomen. Peter ter Velde is oud-oorlogsverslaggever van NOS en nu veiligheidscoördinator van de NOS en projectleider van PersVeilig.

Hij constateert een verandering in de houding tegenover journalisten. “We dachten dat de boerenprotesten het dieptepunt waren wat betreft geweld tegen journalisten, maar toen hadden we de coronacrisis nog niet gehad. In het begin van de crisis hing er iets over het land heen van: ‘De media werken hard en we hebben ze nodig. Ze doen goed werk!’ Mensen kwamen journalisten pizza, koffie en broodjes brengen als ze aan het werk waren. Bizar. Het leek wel alsof er een nieuwe wind waaide ten opzichte van de journalistiek. We merkten de laatste jaren namelijk wel meer en meer vijandigheid. Dat werd tijdens de boerenprotesten voor het eerst ook echt fysiek.”

Twee maanden na het uitbreken van de coronacrisis is de vijandigheid terug, zegt Ter Velde. “De omslag was een grote demonstratie in Den Haag georganiseerd door de groep die toen nog viruswaanzin heette, en nu viruswaarheid. Daar kwam zo veel agressie op de journalisten. Heel beangstigend. Spugen, duwen, pissen over de wagens van de NOS, schreeuwen, spullen afpakken. Ze werden uitgescholden en uitgejouwd. Er zijn zelfs cameramensen en fotografen die er niet meer heen willen en dat begrijp ik goed.” NOS neemt niet veel later het besluit standaard bewaking mee te sturen als ze verslag doen van publieksmanifestaties. 

Journalisten worden uitschot, profiteurs en de lange arm van Den Haag genoemd. “De journalistiek wordt gemaakt tot een vijand die ongeloofwaardige feiten verspreidt. Mensen zoeken constant bevestiging dat de media liegen. Het maakt echt niet uit of je gaat factchecken en hen dat voorhoudt. Ik word daar moedeloos van,” vertelt Ter Velde.

Ter Velde geeft sinds kort de gratis training 'Zo leer je omgaan met agressie' aan journalisten. “Binnenlandse verslaggeving begint op oorlogsverslaggeving te lijken. Ik kan het weten, want ik ben jarenlang oorlogscorrespondent geweest. 25 jaar heb ik in oorlogsgebieden gezeten. Deze journalisten die verslag doen van de demonstraties en protesten, hebben die ervaring doorgaans niet. Ze hebben geen idee hoe je hiermee omgaat. Ze reageren boos en geïrriteerd, dat is precies wat je niet moet doen.”

Het belangrijkste wat Ter Velde ze leert: goede voorbereiding. “Je moet er uren van tevoren zijn, zorgen dat je je vluchtwegen kent, precies weten welke groepen er komen en inschatten van wie je wat te vrezen hebt. Je moet je ver vooraf kenbaar maken bij de politie en met hen afspreken wat je doet als het escaleert. Maak een hele goede risicoanalyse.”

“Ik werk met acteurs die doen alsof ze demonstranten zijn en laat de verslaggevers met hen oefenen. We gebruiken bekende technieken. Een voorbeeld: geef mensen een keuze tussen twee opties. De tweede optie is de optie die jij prefereert, zoals: ‘Of u blijft schreeuwen en ik ga nu naar de politie, óf u praat rustig met mij en we gaan even daar staan en ik luister naar u.’ Ze kiezen bijna altijd de tweede optie.”

Waar komt de vijandigheid richting journalisten vandaan? Hans Boutellier is bijzonder hoogleraar polarisatie en veerkracht en wetenschappelijk adviseur bij het Verwey-Jonker instituut. Hij schreef het boek Het Seculiere Experiment over een steeds groter wordende onvrede van een steeds groter wordende groep mensen.

“Na de ontzuiling werd onze maatschappij steeds meer pragmatisch vormgegeven, geleid door redelijkheid in plaats van door ideologie. Alle overheidsdiensten zoals rechtspraak, zorg en onderwijs, werden goed georganiseerd, maar vooral ook gebureaucratiseerd. Het is steeds meer een koude samenleving geworden.”

Het werd in feite een ‘pragmacratie’, zegt Boutellier. “Wat je nu ziet is identiteitspolitiek. Een pragmacratie roept radicale reacties op om gezien en gehoord te worden. Sociale media hebben daar een versterkend effect in. Verschillen escaleren tot vijandigheid, die zich nu vooral richt tegen ‘de elite’. Onder de elite worden de overheid, de media en de wetenschap verstaan. Die ontwikkeling tegen de elite was al gaande, maar de coronacrisis zet de zaak op scherp. Journalisten worden met hun pretentie van objectieve verslaggeving als onderdeel van de overheid gezien. De dialoog aangaan kan op het moment zelf vaak niet. Het zijn radicale tijden en het is belangrijk om uit te zoomen, zodat je het grotere verband blijft zien.”

Hoofdredacteur Gelauff maakt zich zorgen, zo schrijft hij op de website van NOS. “De journalistiek ligt onder vuur van mensen en groeperingen, die alleen hun eigen wereld willen terugzien, elk ander perspectief onmogelijk proberen te maken en daarmee de persvrijheid aantasten. De journalistiek is een fundament voor onze democratie, moet onbelemmerd kunnen functioneren en daarin gesteund worden. Juist nu en veel meer dan gebeurt.”