'Samen zijn we slimmer dan in ons eentje'

“Is het wel waar? Als ik een krant lees, ben ik continu bezig met die vraag. ‘Nederland wordt steeds onveiliger!’, lees ik dan. Kijk je naar de criminaliteitcijfers, dan zie je dat het niet klopt. Wat mij opvalt is dat veel mensen weinig idee van context hebben, met name het gevoel voor bedragen en grootheden ontbreekt.”

Hoe bedoel je?
“Nou, weet jij bijvoorbeeld hoeveel er omgaat in de Nederlandse economie? Dat is pakweg 700 miljard euro. Als er dan schande gesproken wordt dat gemeenten 1 miljard te weinig zouden hebben uitgegeven aan jeugdzorg, zonder dat iemand weet dat de gemeenten samen 14 miljard kunnen uitgeven aan sociale zorg. Dan is die 1 miljard niet meer dan een verstandige marge. Die verontwaardiging getuigt van zo’n gebrek aan inzicht.”

Als de context ontbreekt, zijn mensen gevoeliger voor leugens?
"Precies, dat maakt het dan voor de SP gemakkelijker om te zeggen dat zorgverzekeraars een half miljard uitgeven aan een half miljard uitgegeven aan advertenties. Het is niet eens een tiende daarvan, nog geen 50 miljoen euro.”

Wat is jouw eigen grootste denkfout?
“De zogenaamde ‘overhaaste generalisatie’. Nu net na de zoveelste aanslag (Manchester, 22 mei, red.) dacht ik meteen: moslimterrorisme en IS. Terwijl nog niets duidelijk was. Dit maakt me direct vatbaar voor een tweede denkfout: de ‘confirmation bias’: mijn brein gaat op zoek naar berichten die mijn generalisatie bevestigen.”

Is rationeel denken moeilijk?
“Natuurlijk, het kost moeite. We zijn als mensen lui en emoties gaan soms met je op de loop. Ik heb ook niet zoveel op met de kracht van het individuele brein. Maar het mooie is dat de ratio in staat is geweest instituties te bouwen: onze democratie, onze rechtsstaat, checks and balances in de politiek, democratische controlemechanismen dus. Ze zijn bedacht door de ratio vanuit het besef dat het individuele brein feilbaar is. Ik geloof daarom heilig in de macht van de rationele cultuur, van die collectieve ratio, als je dat zo kan noemen.
Het mooie is: we zijn met elkaar veel slimmer dan in ons eentje en onze instituties zijn sterker dan het feilbare individuele, emotionele brein.”

ourworldindata.org/, gapminder.org/, argumentenfabriek.nl/