“Je wilt dat er duidelijkheid komt in zo’n zaak. Wat is er gebeurd? Je probeert het op te lossen en je wilt dat de waarheid bovenkomt.” Met deze woorden onderstreept officier van justitie Anne-Marie Ruijs-Verweij precies de fascinatie van Misja Pekel om zijn tweede lange documentaire ‘Officier van Justitie – dossier van een moordzaak’ te maken. Of zoals Pekel het zelf zegt: “Ik vind het vooral interessant hoe iets, dat in het verleden is gebeurd, wordt gereconstrueerd in het heden.”
Scherven
Volgens Pekel zit hier een interessant dilemma, omdat je nooit tot de volledige waarheid kan komen. Zoals Ruijs-Verweij in de film zegt: “We zijn er niet bij geweest.” Het spannendste vindt Pekel dan ook “dat iets waar je nooit bij bent geweest en waar je nooit de volledige motieven helemaal van door zult hebben, dat je dit toch zo ‘goed’ mogelijk probeert te reconstrueren”. Het is volgens Pekel alsof de officier de scherven van een stukgevallen vaas aan elkaar probeert te lijmen. “Het zal nooit meer de vaas worden die het was. Je kan misschien wél zien waar die het eerst gebroken is en misschien wel wie hem omgestoten heeft. Maar het zal altijd een benadering blijven van wat er precies gebeurd is.”
De rol van een officier van justitie was voor Pekel zelf ook nieuw. “Ik had me niet gerealiseerd dat de officier zo’n prominente rol in het opsporingsonderzoek en waarheidsvinding heeft. De officier is de vertaler, diegene die met het dossier al het verzamelde bewijs naar de rechtszaal brengt en het bewijs daarnaast vertaalt voor de advocaat en de rechter.”
Onwerkelijk
De opnameperiode was een spannende tijd, omdat Pekel elk moment gebeld kon worden en dan direct naar een plaats delict moest rijden. “Als je daar heen gaat, dan weet je niet precies wat je zal aantreffen. Je bent dan eigenlijk in dezelfde positie als de officier. Het heeft iets onwerkelijks om op een plek te staan waar het verkeer aan je voorbij raast, terwijl ik weet dat daar acht uur eerder iets vreselijks is gebeurd.” Het is volgens Pekel eigenlijk iets dat je normaal alleen maar in films en series ziet. “Nu ben jij zelf degene die onder het lint door mag.”
Tijdens het filmen op de plaats delict kon Pekel afstand nemen van het lichaam, omdat hij zich moest concentreren op het draaien. Het bekijken van foto’s van het misdrijf bij de recherche kwam daarentegen harder bij hem binnen. “Als je op een plaats delict rondloopt, dan kan je zelf bepalen waar je naar kijkt en je bent tegelijkertijd bezig met het volgen van de officier. Maar als de foto’s van de plaats delict groot worden geprojecteerd op een scherm en het lijk een lijdend voorwerp van het onderzoek wordt, dan zijn de beelden wel erg confronterend.”
Zoektocht
In het bosperceel bij de parkeerplaats De Vaarle, oftewel de plaats delict, krijgt Ruijs-Verweij al een telefoontje over een verdachte die de politie heeft gevonden. Ondanks het feit dat er zo snel een mogelijke dader in beeld was, werd de ‘speurtocht’ er niet makkelijker op. “Het ging nu niet meer zozeer om de vraag wie het heeft gedaan, maar veeleer om wat diegene gedaan heeft en waarom. Als deze waarheid is ontrafeld, komt de volgende vraag: welke straf eis je als officier?” Een officier moet dus gedurende een onderzoek constant afwegingen maken. Op de vraag of Pekel zelf een ‘officierenrol’ aannam, antwoordt hij: “Je houdt je afzijdig en je registreert wat er gebeurt. Maar met het camerateam heb je het er achteraf wel over en je vraagt je af hoe het gelopen zou kunnen zijn. Je bent natuurlijk zelf aan het puzzelen, dat doe je automatisch.”
Niet over één nacht ijs
Pekel hoopt dat zijn documentaire het zwart-wit beeld dat we kennen uit de series en films kan nuanceren. Tegenwoordig wordt er soms al snel geroepen dat iemand een dader is, zelfs vaak voordat de rechtszaak heeft plaatsgevonden. “We leven in een digitaal tijdperk, waarin er behoefte is aan snelle oordelen en uitgesproken meningen. Dat levert spanning op met het langzamere strafproces. Men vergeet hierdoor eigenlijk het hele proces eromheen. Er wordt voorbijgegaan aan het feit dat voordat de verdachte een dader is, er van alles aan voorafgaat om tot die overtuiging te komen.” Bij zulke beslissingen gaat men niet over één nacht ijs en Pekel hoopt dat zijn documentaire dat laat zien. “Bovendien denk ik dat het laat zien dat er een systeem nodig is dat niet te snel oordeelt. Een moralistisch rechtssysteem dat voorzichtig en evenwichtig omgaat met het beschuldigen, aanwijzen, oppakken en veroordelen van mensen. Als officier beslis je tenslotte over levens van mensen en in grotere zaken is het goed dat ze deze niet alleen neemt, maar in overleg met haar assistent, het gehele team en eventueel andere officieren.”
De documentaire ‘Officier van Justitie’ zal na de uitzending ingezet worden voor educatieve doeleinden. Een vervolg zal misschien niet lang op zich laten wachten. Pekel: “Mijn eerste film ging over een rechter; deze tweede heeft een officier van justitie als onderwerp. Dat vraagt natuurlijk om een vervolg!”
Neem met Pekel en officier van justitie Anne-Marie Ruijs-Verweij een kijkje achter het rood-witte lint en ontdek hoe de scherven langzaam aan elkaar worden gelijmd.
‘Officier van Justitie – dossier van een moordzaak’ wordt maandagavond 19 mei om 20.55 uur uitgezonden op Nederland 2.