22 mei

Waarschuwing vooraf: dit is geen you scratch my back, I’ll scratch yours, vrij vertaald: omdat jij met mij slijmt, slijm ik met jou. Mark Rutte heeft de journalistiek geprezen voor de accurate verslaggeving in coronatijd, en zo meteen ga ik hem op mijn beurt prijzen - maar niet onverkort.

Zoals de uitzending van Medialogica van afgelopen dinsdag laat zien, is Rutte’s kabinet verantwoordelijk voor het bevriezen van het democratische burgerrecht om via een zogenoemde Wob-procedure aan overheidsdocumenten te komen. Ook blijf ik de buitenlandse politiek van zijn kabinet onmenselijk vinden, zeker als het om de steun aan Spanje en Italië gaat en om de weigering vluchteling-kinderen uit Griekenland op te nemen.

Tegelijkertijd verdient hij een pluim omdat hij zo veel mogelijk op basis van feiten de emotionele opwelling om alles weer open te gooien weerstaat. 

Wie het compliment nog meer verdient is Femke Halsema. Terwijl ondernemend en feestend Amsterdam haar bijkans vervloekt, blijft hun burgemeester op basis van feiten terughoudend. Ze remt het massatoerisme en massaevenementen af.

Ik wens haar een grote tegenbeweging toe. Een tegenbeweging die de ondernemers duidelijk maakt dat een forse rem op reizen en consumptie structureel nodig is, en dat er veel meer dan alleen virusbestrijding in het geding is.

Het gaat daarbij helemaal niet om jong tegen oud of om economie versus gezondheid; het gaat om het behoud van de planeet. Het is nu tijd om na te denken hoe toerisme zonder Schiphol valt te organiseren, hoe Amsterdam een stad zonder auto’s en zonder eindeloos veel winkels met ingevlogen of verscheepte niet-noodzakelijke producten kan zijn. Uiteraard is Amsterdam dan alleen een metafoor voor Nederland en de rest van de EU.

Grote vraag van de komende tijd is: pakken we door met de oorspronkelijk alleen voor corona bedoelde maatregelen of keren we terug naar onze oude gewoonten? Doen we wat ons slangenbrein ons ingeeft, of volgen we ons trage brein?

Het is een actuele en tegelijkertijd een stokoude vraag, in 1494 al beeldend vastgelegd in Het Narrenschip van Jeroen Bosch. Het schilderij toont een boot met dronken burgers, geestelijken en een nar gebaseerd op een gedicht van Sebastian Brant: "Wij varen door alle landen, komen in alle havens en steden, overal veroorzaken we schade zonder ergens aan te leggen; dag en nacht varen we door, niemand rust, en in wijsheid zijn we niet geïnteresseerd". 

Feesten op de rand van de vulkaan is een diepmenselijke impuls, terwijl de meeste feiten oproepen tot stoppen. Maak de muis wijs dat er geen kat is en hij wordt opgevroten. 

Tekst gaat verder onder afbeelding

Evolutiebiologen wijzen op het onvermogen van de mens om op basis van feiten te handelen. Ons brein is nog in de fase van de jagende oermens. Daarom zijn we volgens psychologen Hugo Mercier en Dan Sperber zo vatbaar voor nepnieuws en een beperkte feiten-selectie die alleen dient om te blijven doen wat we altijd deden.

Kortom, ik steun het verbod van Halsema om de narrenschepen weer uit te laten varen in de Amsterdamse grachten. Liefst nooit meer. Het is tijd voor transformatie.

Wie het echte narrenschip wil zien, moet overigens even geduld hebben. Het meesterwerk van Bosch hangt in het Louvre en dat is voorlopig nog gesloten. Ter voorkoming van nieuw massatoerisme doen u en ik er ook beter aan om er ook straks niet meer naar toe reizen - al moet mijn slangenbrein nog erg aan die gedachte wennen.