Vanavond zal premier Rutte in een persconferentie de eerste openingen in de antivirale beschermingswal aankondigen. Mijn vrouw verwacht dat ze weer snel les mag geven, zeker nu het zogenaamde outbreak management team zojuist heeft geadviseerd om basisscholen weer te openen. Ze kan niet wachten. Met kinderen 'zoom' je niet, met kinderen praat je. Zelf mag ik als lid van de eveneens cruciaal geachte beroepsgroep 'communicatie en media' nu al vrij bewegen, maar ik zal me zolang mogelijk gedeisd houden. Geen onnodig fysiek contact met de buitenwereld blijft het devies.

Tegelijkertijd broeit er iets. Er komt stoom van de ketel, je hoort alleen nog geen gefluit. Mijn oude vader weigert naar zijn geliefde Nieuwsuur te kijken zolang het over corona blijft gaan en ‘s avonds laat kijken mijn vrouw en ik minder praatprogramma’s en meer Netflix-series. In krant en journaal verschijnen meer berichten die niets met het virus te maken hebben, en tegelijkertijd verschijnen er meer kritische reconstructies inzake het crisismanagement van Nederland, van de Europese Unie en van de Wereldgezondheidsorganisatie WHO. Zo werkt de nieuwscyclus nu eenmaal als het eerste stof is neergedaald. 

Tegelijkertijd ontspringen aan de meest originele geesten onder ons juist nu de verhalen die het hier en nu een kwartslag draaien. Zoals de waarneming van schrijver Erdal Balci dat de wereld sinds deze crisis vrouwelijker is geworden. Of aan een angstaanjagende parallel met de cholera-uitbraak in Hamburg ruim een eeuw geleden in The New York Review, met dank aan de dagboeklezer die dit verhaal heeft aangedragen.

Tekst gaat verder na afbeelding

Human-hoofdredacteur Marc Josten vraagt zich af hoe we met mensheid, macht en media uit deze wereldwijde crisis komen. Daarom houdt hij op human.nl een persoonlijk ‘medialogisch’ verslag bij tijdens de corona-crisis.

Premier Mark Rutte en minister Hugo de Jonge op de persconferentie van 15 april.

Complot-pandemie

Waar helaas nog niets aan verandert, ook geen kwartslag, is de pandemie aan complottheorieën. Dat merkt ook Clairy Polak als ze onlangs een programma hierover presenteert.

Onder mijn vrienden en kennissen is de belangstelling voor het onderwerp aangewakkerd door de recente brandstichtingen bij 5G-palen. Na tien jaar onderzoek bij Medialogica naar 9/11-complotten, 'omvolkings'-theorieën' en 'Illuminati-fantasieën', verbaast hun verbazing mij een beetje. 

Tegelijkertijd zie ik de groei van het fenomeen en begrijp ik de vragen die via beeldschermen en telefoon tot me komen. Hoe kunnen mensen zo onwetend zijn? Waar is het causale verband tussen 5G en covid-19? Waar komt het oorspronkelijke verhaal vandaan? Wat is de voedingsbodem? Wie zijn er gevoelig voor? Wat kun je er tegen doen?

Deze vragen komen stééds terug. Steeds, steeds, steeds dezelfde vragen. En stééds overvalt mij het besef dat we nog maar zo weinig van weten. 

Beschermingswal

De wetenschap der complotologie staat niet eens in de kinderschoenen. Alleen vanuit de journalistiek druppelen de eerste veldstudies over achtergronden en drijfveren van complotdenkers binnen. Zoals Margriet Oostveen die het 5G-vrezende echtpaar Rob en Wally uit Werkhoven portretteert. Of zoals de NYT-podcast-serie The Rabbit Hole die de radicalisering van de jonge Caleb uit West-Virginia onderzoekt.

Uit eigen ervaring weet ik dat behalve investeren in onderzoek, ook onderwijs geven helpt. Samen met collega’s van Beeld en Geluid geef ik tientallen lessen per jaar over manipulatie en complotdenken. Dat heeft vaak effect, behalve voor degenen die ondanks tegenbewijs blijven volhouden dat de stad Bielefeld niet bestaat en dat er in Appelscha meer fietsen staan dan in Amsterdam. 

Maar ook deze pandemie moet onder controle te krijgen zijn, al moeten de eerste stenen van de beschermingswal nog gelegd worden.

Marc Josten, hoofdredacteur van Human, was net begonnen met het vervolg op zijn boek 'Weerwoord' (2017), een journalistiek onderzoek naar de werking van publieke opinie. Titel en motto waren al klaar: 'Medialogica. Over macht, media en manipulatie'. Als beelden het van feiten winnen. In politiek, media en bedrijfsleven. Thuis en op de werkvloer.

Maar toen brak het Corona-virus uit. Het degradeerde de onderzoeksvraag van een belangrijke hoofdzaak tot een belangrijke zaak. De nieuwe belangrijke hoofdzaak is opeens: hoe komen we met mensheid, macht en media uit deze wereldwijde crisis? Omdat er nog geen horizon in zicht is, veranderde het boek tot nader order in dit corona-dagboek: Waarheid, leugen en gezond verstand in crisistijd.

Meer berichten over corona