‘Deze krankzinnige tijd nodigt uit om jezelf te verliezen in dagdromen’

In de film In mijn hoofd is alles leuker volgt Thomas Willem Renckens drie jonge mensen, Amber, Sian en Dušan, die worstelen met Maladaptive Daydreaming (MD). Ze komen vanuit verschillende delen van de wereld, maar hebben één ding gemeen: leven in fantasie is aanlokkelijker dan het echte leven.

In zijn afstudeerfilm The Daydreamers, dat ook over dit fenomeen gaat, omschrijft een van de hoofdpersonen het zo: "Het is de ergste drug die er is, ik kan er niet aan ontsnappen. Zo lang ik dagdroom kan ik niet gelukkig zijn."

"Het komt voort uit een speciaal talent dat veel mensen wereldwijd hebben, dat heet in het Engels the capacity for immersive daydreaming. Dus: de mogelijkheid om heel intens of immersief te kunnen dagdromen.

Tijdens het dagdromen ervaar je dan echte emoties en speciale sensaties, je kunt de dromen bijna zien. Mensen creëren hele verhalen in hun hoofd, en die kunnen jarenlang met hun meegaan. Het dagdromen wordt ‘maladaptive’ als het echt een negatieve invloed heeft op je leven. Dat je zo veel dagdroomt dat je niet meer kan werken, geen vriendschappen meer vormt en je afsluit van dingen uit het echte leven, omdat je alleen maar in de fictieve wereld wilt zijn.

De term is bedacht door psychotherapeut Eli Somer. Hij behandelde veel soldaten met oorlogstrauma. Enkele van zijn patiënten gaven aan dat ze een dagdroomwereld hadden waar ze zichzelf in verloren, waarna hij met de term Maladaptive Daydreaming kwam. Nadat zijn eerste artikel over het onderwerp uitkwam, vonden mensen van over de hele wereld een antwoord op hun vragen. Mensen die zich afvroegen waarom ze vastzaten in hun dagdromen, er niet mee konden stoppen, maar waar geen label voor was."

"Ik maak vaak films over escapisme en de drang om aan jezelf en de realiteit te ontsnappen. Aan de National Film and Television School in Londen maakte ik een korte film over een vrouw met een saaie kantoorbaan, die ze wilde stopzetten om een professionele zeemeermin te worden. In de film volg ik hoe ze haar baan opzegt om haar dromen na te jagen.

Zelf heb ik een fascinatie voor pretparken, dat is denk ik mijn manier om aan de ‘echte wereld’ te ontsnappen. Ik kijk echt alles over achtbanen. Laat me een foto zien van een achtbaan en ik weet waar die staat, wie hem gebouwd heeft, alles.

Fantasie of escapisme is iets dat me aantrekt, en als een rode draad door mijn films loopt. Toen dacht ik: kun je eigenlijk ook te ver gaan in je fantasie? Kan je eraan verslaafd raken? Toen ik dat ging uitzoeken vond ik een hele groep van maladaptive daydreamers. Ik ben oproepen gaan plaatsen en kreeg een stroom aan reacties."

"Voordat een psychische aandoening in het DSM-classificatiesysteem verschijnt, moeten er flink wat studies naar gedaan zijn. De discussie over MD is wel aan het veranderen, maar het is nog niet erg bekend. Ik heb meerdere mails van psychologen gekregen die zeiden: mijn patiënt geeft aan dat ze hier last van hebben en hij of zij heeft mij aangeraden om je film te bekijken. Vaak zijn psychologen namelijk niet bekend met MD.

Ik heb geen achtergrond in de psychologie of psychiatrie, maar als maker kan ik wel de ervaringen tonen van mensen die zich in hun dagdromen verloren hebben. Dat het iets is, MD-supportgroepen tellen honderdduizenden leden, dat staat vast. Maar hoe dat gekaderd en erkend moet worden, is aan de experts.

Nog altijd krijg ik honderden e-mails van mensen die zeggen: ik herken me hierin, en dank je dat je dit doet. Daardoor is het dankbaar werk, omdat je het ook voor iets groters doet."

"Als je kijkt naar het filosofische aspect van de film, dan gaat het vooral over hoe je omgaat met het leven. Als je in dagdromen het perfecte leven kan leiden, hoe verhoud je je dan tot de realiteit?

Het is fantastisch als je in je dagdromen filmster kan zijn, de perfecte partner of het perfecte leven kunt hebben, maar uiteindelijk kom je terug bij de realiteit waarin je moet werken, waar je conflicten aan moet gaan. Een wereld waarin oorlog is, waarin climate change bestaat, en allemaal andere shit. En dan is de wereld eigenlijk niet een fijne plek om te zijn. Vooral in deze tijd. Ik vind dat het een steeds mindere, niet welkome wereld is.  

Maladaptive Daydreaming is in die zin ook wel iets van deze tijd, omdat er steeds meer mensen zijn die de drang voelen om aan de realiteit te ontsnappen. Het is een psychische aandoening, maar de tijd waarin we leven maakt het er niet veel makkelijker op."

"Ja, en op een subtiele manier verwijs ik ook naar hoe krankzinnig onze wereld is. Er zit bijvoorbeeld een korte scène in de film waarin de moeder van Dušan televisiekijkt. Op het nieuws ziet ze een item over de vijf passagiers in de onderzeeër van OceanGate die overleden terwijl ze onderweg waren naar het wrak van de Titanic. Dat was voor mij zo’n symbolisch verhaal, hoe de hele wereld geobsedeerd was door vijf miljonairs die koste wat het kost naar de Titanic willen, terwijl er veel grotere problemen spelen.  

De Finse filmmaker Aki Kaurismäki doet dat ook. Ik ben fan van zijn films. In zijn films zie je bijvoorbeeld iemand die in de keuken bezig is, terwijl je het nieuws hoort. Daardoor krijg je context over wat er gebeurt in de wereld. Dat heb ik in mijn film ook zo toegepast. Ik moet eerlijk zeggen dat ik een filmmaker ben die graag steelt van andere makers."

"Het boek The Hours, net als de film die later is gemaakt, is voor mij echt een soort gids in mijn leven. Dat klinkt misschien overdreven, maar ik heb zo vaak situaties in mijn leven waarin ik denk: dit is iets dat een personage in The Hours heeft meegemaakt. Ik gebruik quotes uit het boek om mijn eigen situaties te illustreren. Het is een boek vol mooie levenslessen en mooie quotes.

Laatst had ik een gesprek met iemand die diepongelukkig in een relatie zit. Ik dacht aan het einde van The Hours, waarin het personage van Julianne Moore, Laura Brown, zegt:

'What does it mean to regret when you have no choice? It’s what you can bear.' De vraag is hoeveel je kan verdragen – in werk, in relaties, het leven… Dat zie ik dan als een soort levensles uit het boek."

"Mrs Dalloway is een modernistisch meesterwerk. Het is één lang boek, zonder hoofdstukken. Geschreven als één lange stream of consciousness. Het gaat over een vrouw in Londen die een feestje gaat geven, maar daarin verkapt zitten allemaal onderliggende lagen. Dus je duikt de hele tijd in verschillende scènes – van dingen die ze doet naar dingen waar ze over denkt. Maar je duikt ook andere personages in.

Wat me aan het boek inspireerde voor de film, is dat je mensen kan zien in hun dagelijks leven terwijl er oceanen van gedachtes en gevoelens onder zitten. Dat je kunt doen alsof je vrolijk bent en een feestje geeft, maar dat er ondertussen allemaal verdriet onder zit.

Het boek gaat als je het mij vraagt over het proberen in te zien wat de mooiheid van het leven is – wetend dat er ook allemaal narigheid achter zit. Dat is wat ik met mijn film ook heb. Dat je leert inzien dat het leven ook routine is, dat het niet altijd één groot avontuur kan zijn. Je moet gewoon werken, je moet moeilijke dingen meemaken.  

En dat is ook wel echt een parallel met Mrs Dalloway. Dat je de realiteit van de realiteit in moet zien, en daar proberen oké mee te zijn. In het boek en de film The Hours is Virginia Woolf (schrijver van Mrs Dalloway) zelf een karakter. Aan het einde van de film hoor je Virignia Woolf zeggen: to look life in the face, to see it for what it is, to love it for what is is, and then to put it away… Het is een zin die mijn blik op het leven goed samenvat."

"Amber heeft door het spelen van Dungeons & Dragens een vriendje gevonden, wat natuurlijk heel leuk is. En Dušan heeft een suffe routineuze baan gekregen, waar hij niet per se heel blij mee is, maar toch hij doet het wel.

Sian is begonnen met dagdromen om te ontsnappen uit haar onveilige thuissituatie. Ze zal in het echte leven nooit de erkenning krijgen die ze nodig heeft, maar in haar dagdromen krijgt ze het wel. Ze ziet de mooiere kanten van het dagdromen in, maar besluit het niet van haar moeder in de realiteit te verwachten. Dus ook Sian leert uiteindelijk de realiteit van de realiteit in te zien.

Sian was blij met de film. Toen ze de film voor het eerst zag raakte ze geëmotioneerd. Binnenkort laat ze hem aan haar moeder zien. De film vervult in die zin de rol van het gesprek wat ze nooit echt hebben gevoerd. Ik hoop dat het hen dichter bij elkaar zal brengen."