‘Kan ik nog wel onbezorgd make-up gebruiken?'

Onder welke werkomstandigheden worden alledaagse producten gemaakt? Dat onderzoeken HUMAN en omroep ZWART samen met presentator Natasja Gibbs en lokale verslaggevers van over de hele wereld. Samen ontdekten ze bijvoorbeeld dat veel make-up-producten mica bevatten, een belangrijke grondstof waar in sommige gevallen zelfs kinderarbeid aan te pas komt.

De vormen van dwangarbeid, de slecht betaalde banen en de gevaren die Natasja in de productieketens ziet deden haar denken aan een duister hoofdstuk in onze eigen Nederlandse geschiedenis, die van slavernij. "Mede door de geschiedenis van mijn eigen voorouders en de geschiedenis die we in Nederland met elkaar delen dacht ik: dit programma is op mijn lijf schreven, hier wil ik meer over weten."

We spreken Natasja over wat het maken van Ketens heeft gedaan met haar eigen consumptiegedrag én ze tipt het boek Consumed van Aja Barber – te winnen door vrienden van HUMAN.

"In het programma Ketens staat centraal wat gebeurt tijdens het maken van jouw favoriete producten.  We kijken naar de hele productieketen, van grondstof, via fabriek, tot eindproduct. Denk bijvoorbeeld aan AI. We gebruiken natuurlijk allemaal onze mobiele telefoon, maar hoe ziet de wereld achter die kunstmatige intelligentie eruit? Dan kom je er al heel snel achter dat mensen weinig betaald krijgen en fysiek en mentaal worden uitgebuit.

Voor deze serie duiken we in een aantal van die productieketens. Naast AI kijken we naar haarextentions, een van mijn favorieten omdat ik ze zelf eerder ook gebruikte, make-up en ook de e-bike komt voorbij."

"Het product dat mij het meest heeft verbaasd wat betreft de productieketen en de misstanden daarin, zijn toch wel de haarextentions. In het programma spreek ik met een Oeigoerse vrouw, die zelf in een Chinese ‘heropvoedingskamp’ heeft gezeten, waar Oeigoeren tegen hun wil worden vastgehouden, onderdrukt en volgens verschillende getuigen zelfs gemarteld. Ze vertelde dat daar haar werd afgeschoren van Oeigoerse vrouwen, en dat er een grote kans is dat haarextensions die wij hier gebruiken, dat haar bevatten.

De regio waar de Oeigoeren worden vastgehouden kent inmiddels een enorme haarindustrie waar naar alle waarschijnlijkheid onder dwang haarstukken in elkaar worden gezet. Daar schrok ik heel erg van.

Aan deze kant van de wereld gebruiken we deze producten om ons leven makkelijker en leuker te maken, maar tegelijkertijd wordt het leven van andere mensen minder leuk, of soms zelf ondragelijk."

"Ketens heeft in zekere zin echt impact gehad op mijn leven. Ik ben dol op make-up-producten en smeerde altijd heel onbezorgd deze producten op mijn gezicht. In veel foundation en highlighter zit mica. Als je dan hoort dat er mica-mijnen zijn in Madagascar en India waar kinderen werken en peuters tussen de brokstukken materiaal uit die mijnen sorteren, is dat natuurlijk vreselijk.

Tegelijkertijd heb ik ook zoiets van: ja, wacht eens even, is het alleen de verantwoordelijk van ons als consument? Of moeten we ook niet gewoon onze stem harder laten horen en van onze leveranciers, fabrikanten en verkopers eisen dat ze ons gewoon goede producten geven? Waarvoor geen mensen worden uitgebuit.

Ik hoop gewoon dat mensen die verontwaardiging ook voelen, als ze naar Ketens kijken. Zo van, verdorie, ik ga toch die make-up-fabrikant een mailtje sturen, omdat ik dit heel belangrijk en verschrikkelijk vind."

"Ik kan me voorstellen dat als je Ketens kijkt, je echt het gevoel hebt dat je hier niets aan kunt doen. Dit is vreselijk. In zekere zin is het natuurlijk ook niet de verantwoordelijkheid van de consument om ervoor te zorgen dat het productieproces in orde is. De verantwoordelijkheid ligt bij de fabrikanten, bij de leveranciers, bij de verkopers, en overigens ook bij onze politiek.

De politiek moet erop toezien dat wij hier geen producten krijgen aangeleverd waar kinderarbeid of moderne slavernij achter zit. Ik denk dat je als consument leveranciers en bedrijven daarop kan aanspreken. We kunnen onze stem laten horen. Wij hebben als consument natuurlijk macht in de vorm van van geld. Als wij besluiten: we geven daar geen geld meer aan uit en we eisen verandering – dan zijn bedrijven daar wel gevoelig voor. Als we dat in ieder geval met een grote groep doen."

"Dit is dus echt iets waar ik de laatste tijd enorm veel over nadenk. We hebben dat programma gemaakt, en nu? Eerlijk is eerlijk, ik hou er nog steeds van om te shoppen, ik hou nog steeds van leuke spulletjes en ik ga ook niet stoppen met het gebruiken van make-up. Ik ben wel bewuster geworden. Wat koop ik? Wat zit erin? Op wat voor een manier is het geproduceerd? Ik probeer dat nu wel veel meer uit te zoeken."

"Als je na Ketens echt op de bank zit en denkt: wat een vreselijke wereld, wat moet ik nu doen? Treur niet! Het boek van Aja Barber heet Consumed en is een heerlijk dun boek en makkelijk mee te nemen.

Het boek gaat over productieketens en de manier waarop jij als consument een rol kunt spelen. Het geeft tips over hoe je het beste kunt consumeren, waarop je moet letten en wat voor een labels je kunt lezen.

Aja Barber neemt je ook mee in de gedachtegang van fabrikanten, van mode, fashionketens... Van hoe die denken, en hoe ze jou ook eigenlijk manipuleren in de gedachte dat je steeds meer en meer moet hebben. Ze benadrukt het hele gedrag dat je hebt als consument, op een hele vriendelijke, relaxte manier. Zonder een vingertje te wijzen, maar geeft je wel handvatten, waardoor jij je als consument zekerder voelt als je spullen gaat aanschaffen. Of juist niet aanschaft, omdat je weet hoe het zit."