‘Klimaatrechtvaardigheid vereist meer democratie’

Door het einde van de apartheid, realiseerde hij zich geprofiteerd te hebben van een diepgeworteld onrechtvaardig systeem. “Ik heb er niet voor gekozen,” zegt Donald Pols. “Maar ik heb er wel veel voordelen van gehad en daardoor voel ik mij extra verantwoordelijk die onverdiende privileges in te zetten voor een rechtvaardige samenleving.”

En dat doet hij in 2018. Hij is pas drie weken directeur van Milieudefensie en start een rechtszaak tegen oliegigant Shell. Voor Pols is het niet langer te rechtvaardigen dat de grootste vervuilers nog altijd buiten internationale klimaatafspraken vallen.

Drie jaar later staat hij tegenover deze grootvervuiler in de rechtszaal en wint uiteindelijk de zaak. “Mensen zijn anders naar de klimaatcrisis gaan kijken,” zegt hij. “De gedachte van een beter milieu begint bij jezelf, is voorbij.”

“Zeker niet. De rechter gaf Shell de opdracht om CO2 terug te dringen met 45 procent in 2030. Maar Shell onttrekt zich aan deze uitspraak en voert de opdracht niet uit. En dat terwijl Shell wereldwijd verantwoordelijk is voor negen keer zoveel CO2-uitstoot als heel Nederland bij elkaar. Als Shell een land was, zou het de vijfde uitstoter ter wereld zijn, naast China, Amerika, Rusland en India.

Dus nogal logisch dat het ons niet lukt klimaatverandering aan te pakken. Shell is in hoger beroep gegaan, en dat vinden we jammer omdat we eigenlijk liever zien dat Shell energie steekt in het voorkomen van gevarlijke klimaatverandering. De uitspraak van de rechter vindt waarschijnlijk in het eerste kwartaal van 2024 plaats.”

“Tata Steel, de grootste stikstof- en CO2-uitstoter van Nederland, heeft binnen twee weken na de uitspraak van de rechter aangekondigd te stoppen met het gebruik van kolen om staal te produceren. Daarnaast stopt het vijfde grootste pensioenfonds in de wereld, ABP, met investeren in fossiele brandstoffen. En Albert Heijn, BAM en Stellantis hebben aangekondigd de internationale klimaatafspraken van grote CO2-reductie uit te gaan voeren.

Het is nu aan grote bedrijven hun verantwoordelijkheid te nemen. Dat proberen we als Milieudefensie samen met organisaties zoals Extinction Rebellion voor elkaar te krijgen door publieke druk op te voeren, rechtszaken aan te spannen en beleid te beïnvloeden. Ik zou graag zien dat nu ook de financiële sector, dus bijvoorbeeld ING en Rabobank een verandering doormaken. En ik snap dat het eng is om een andere kant op te gaan als iedereen de ene kant opgaat, maar het is wel echt tijd dat we de belangen van de gehele samenleving serieus nemen en niet die van de aandeelhouders.”

“Hoe ouder ik word, hoe meer ik besef hoe groot de rol van mijn jeugd is geweest. Ik ben opgegroeid op wat Nederlanders een natuurreservaat zouden noemen, maar voor Zuid-Afrikanen is dat gewoon een boerderij. En even geromantiseerd: dan visualiseer ik dat ik op mijn rug onder een boom lig en de wolken zie langskomen en daarin vormen zie. En ik voel de zon op mijn huid. Daardoor heb ik een diepdoorleefde waardering en liefde voor de natuur ontwikkeld.

Tegelijkertijd ken ik ook de grilligheid en de hardheid van de natuur, want onze boerderij lag op het droge laagveld in het Noorden. En om het commercieel rendabel te maken, heb je enorme lappen grond nodig. Daar hebben we hele zware droogten meegemaakt, waar het grote gros van de runderen van mijn opa stierf. Daarnaast heb ik ook nog het staartje van de apartheid meegemaakt.”

“Ik zie wat parallellen tussen het onderdrukkende apartheidsregime en het klimaatdebat. Tijdens kolonialisme en slavernij begon klimaatverandering al, dat ging naadloos over in het kapitalisme waarin we nu leven. Rijke individuen en rijke landen profiteren altijd al van het economische systeem dat klimaatverandering veroorzaakt. Zo zitten mensen in Nigeria, waar we een andere rechtszaak tegen Shell hebben gewonnen, met de consequenties van ons oliegebruik. Boeren worden in hun bestaan bedreigd en gaan zelfs dood door vervuiling, terwijl aandeelhouders daar miljarden mee verdienen.

De meest kwetsbaren in de samenleving worden veel harder getroffen en dat zijn over het algemeen ook mensen die donkerder zijn dan ik. Terwijl het de rijkste Nederlanders zijn die tot tien keer zoveel CO2-uitstoot produceren dan de armste Nederlanders. Arme wijken zijn ook veel minder groen.

Hitte-eilanden in steden zijn een groot probleem, maar oplossingen daarvoor kunnen mensen niet betalen. En je ziet ongelijkheid ook aan de hoogte van dijken, die mede wordt bepaald door de waarde van de grond die erachter ligt. Rijke mensen zijn daardoor beter beschermd tegen bijvoorbeeld overstromingen.

Er is dus klimaatbeleid nodig dat gericht is op het terugdringen van CO2 van broeikasgassen van de mensen en bedrijven met de meeste CO2-uitstoot. Als grote bedrijven zich aan de internationale klimaatafspraken gaan houden, krijgen we de vrijheid en de regie terug over onze toekomst en vooral die van onze kinderen. Het stoppen van klimaatverandering is in ieders belang en dat vereist meer democratie.

Het einde van de apartheid is ingeleid door een referendum. De gedachte van zo'n referendum spreekt mij heel erg aan. Dan zou ik pleiten voor de kernvraag: Moeten grote bedrijven zich houden aan internationale klimaatafspraken, net als iedereen? Dat zou ik een hele mooie vinden en dan hebben we klimaatverandering meteen opgelost. Maar helaas is een bindend referendum niet mogelijk.”

“Zijn autobiografie Long Walk to Freedom herinnert mij aan mij aan mijn roots. Hij is net als ik opgegroeid op het platteland van Zuid-Afrika, maar dan natuurlijk onder compleet andere omstandigheden. Ik bewonder het hoe hij als jongetje op blote voeten achter koeien aanliep, en advocaat is geworden, activist werd tegen apartheid, werd opgepakt en na 27 jaar pas weer is vrijgelaten. Daarnaast heeft hij als architect een nieuw, democratisch Zuid-Afrika ingericht.

Het is natuurlijk een beetje een vergelijking van niks. Wat hij voor elkaar heeft gekregen en heeft geofferd, is ongekend. Ik vind eigenlijk dat ik niet eens in dezelfde zin genoemd zou mogen worden met hem, laat staan in hetzelfde artikel als hij. Maar het is zo indrukwekkend wat hij heeft gedaan, dat ik hem ook wil blijven eren. En dan kijk ik even naar de quote van Mandela op de poster achter mij: 'It always seems impossible until it's done'. Die gebruik ik vaak als voorbeeld, omdat de klimaatcrisis soms zo groot en onoplosbaar lijkt.

Toen wij begonnen met de zaak tegen Shell, zei iedereen: ‘het is absoluut onmogelijk wat je wil.’ Maar het is onmogelijk, tot je het gedaan hebt. En die boodschap vind ik heel mooi. Omdat het motiveert om door te gaan. Daarnaast is vrijheid voor mij een soort oerbehoefte, door zelf te kunnen bepalen welke kant je op gaat in het leven. En dus ook hoe we onze samenleving inrichten."

"Mandela laat met zijn leven echt zien dat veranderingen pas plaatsvinden als we bereid zijn individuele offers te brengen, voor grote maatschappelijke waarden. En dat de kernbehoefte aan vrijheid iets collectiefs is. Mandela was zelf relatief vrij, hij was een advocaat. En hij kon, als hij dat had gewild, ervoor kiezen om na zijn studie naar een ander land te gaan. Maar hij koos ervoor om zich in te zetten voor de vrijheid van iedereen in Zuid-Afrika, ook voor het overbruggen van tegenstellingen.

Hij is erin geslaagd om na 27 jaar gevangenschap door een regering van witte mensen, de witte mensen toch een hand toe te reiken. We moeten ons daarom niet laten tegenhouden door wat onmogelijk lijkt, want Nelson Mandela heeft laten zien dat je niet alleen kan dromen dat het anders is. Je kunt die dromen ook echt waarmaken. Zijn verhaal heeft een hele belangrijke rol gespeeld in mijn leven. Het boek kwam in 1994 uit en ik denk dat ik zonder niet zou zijn waar ik nu ben.”

“Ik heb het voorrecht te werken bij een organisatie met enorm gedreven, inspirerende en creatieve mensen. Milieudefensie realiseert mooie successen met de 120 mensen die er werken, maar ook met diens 80.000 leden.

We moeten samenbouwen aan een klimaatrechtvaardige wereld. Dat is natuurlijk ook de kracht van Nelson Mandela geweest, dat hij zijn witte tegenstanders heeft overtuigd mee te gaan in radicale verandering. Ik heb er dus ook vertrouwen in dat we de klimaatdoelen van 2030 gaan halen en dat we er samen met elkaar een fijnere, plezierigere samenleving van maken.

In vergelijking met alle problemen die we in de geschiedenis al hebben opgelost, is klimaatverandering een eitje. Dat kunnen we. Het is duidelijke wetenschap, het is betaalbaar en er is draagvlak in de samenleving. Dus laten we een voorbeeld nemen aan Mandela, want hij heeft niet alleen een onmogelijk lijkend probleem opgelost, hij heeft de hele samenleving een enorme stap vooruitgeholpen.”