Vlaamse documentairemaakster Klara Van Es liep vaak langs het gebouw van Ciné Rubens, vroeger de grootste en modernste bioscoop van België, op Carnotstraat 17 in Antwerpen. De gevel sprak haar aan en ze fantaseerde over de verhalen die achter de gevel verborgen zaten. Vanwege de vele schotelantennes en exotische namen op de postvakken wist Van Es dat er veel migranten in het voormalige gebouw van Ciné Rubens wonen. “Ik wilde weten hoe het is om aan te komen in een samenleving waar ze in eerste instantie niet op je zitten te wachten. Hoe is het om op een plek te komen, wanneer ‘wij’ hebben bepaald of ze wel of niet een plekje mogen krijgen in ‘onze’ samenleving?” In Carnotstraat 17 geeft Van Es het woord aan haar personages. “Ik zwijg, ‘wij’ zijn even niet aan het woord. De beurt is aan hen.”
Interview met documentairemaakster Klara Van Es
Aanspreekpunt
In de documentaire kijken we mee in de woonkamer van de Armeense Ara en Vera en hun twee dochters, die al meer dan tien jaar strijden voor een verblijfsvergunning. En worden we binnen gelaten bij de Tibetaanse familie Norsang en bij de 24-jarige Afghaan Omar. Voordat Van Es in het leven van deze mensen werd toegelaten, liep ze dagen rond in het gebouw op de Carnostraat 17. “De meeste bewoners luisterden door een kier bij de deur naar mijn verhaal en lieten me vervolgens binnen. In gebroken Engels, een woordje Nederlands en met gebarentaal sprak ik met hen.”
Vanaf het ogenblik dat Van Es het gebouw ‘binnendrong’ werd ze het aanspreekpunt voor alles ‘Belgisch’. “Ik moest allerlei brieven lezen en beantwoorden en was op sommige momenten een soort maatschappelijk werkster. Maar tijdens het filmen was het onderscheid duidelijk. Mèt cameraploeg was ik de regisseur en zonder cameraploeg vraagbaak en vriendin aan huis.”
Onderhandelingen
Tijdens het filmen moest Van Es constant onderhandelen over wanneer ze konden filmen en wat dan wel en niet gefilmd mocht worden. “De personages waren niet bezig met de film en belden me niet om te zeggen, ‘goh, volgende week begin ik met een cursus Nederlands’. Misschien hebben we geweldige kansen gemist omdat we het gewoon niet wisten. Sommige dingen zijn bij andere culturen daarnaast minder vanzelfsprekend. Zo wilde ik een keer een peuter in bed filmen, heel onschuldig in mijn ogen. Zij wilden dat absoluut niet. Nu begrijp ik dat wel, want mij moeten ze ook niet in mijn bed filmen, waarom verwacht ik dat dan wel van een peuter? Ik had me van meet af aan voorgenomen om open en onbevangen te zijn. Ik wilde geen Westerse mening meenemen, maar met dit soort incidenten gebeurt dat onbewust toch.”
Grieks Koor
Naast de personages in Carnotstraat 17 maken we kennis met de stamgasten van een Vlaamse kroeg aan de overkant. De stamgasten bekijken met lede ogen de transformatie in de wijk en hebben heimwee naar vroeger. Daarnaast kijken we mee in een Afrikaanse kapperszaak, waar de klanten en medewerkers discussiëren over het kleurige heden. “Ik beschouw hen als een Grieks Koor; in de Griekse tragedies stond er ook altijd een koor op het toneel dat becommentarieerde wat er in de scènes gebeurde. De kapperszaak en het café geven een extra dimensie aan de thematiek.”
Hoe gaat het nu met?
Momenteel heeft Van Es geen contact meer met Omar, omdat hij van de aardbodem lijkt te zijn verdwenen. “Ik weet dat hij nog bestaat, omdat ik op Facebook uitnodigingen krijg om spelletjes te spelen, maar ik krijg geen contact meer met hem.” De Tibetanen zijn nu zelfredzaam, omdat de vader van het gezin officieel werk heeft. De Armeense familie zit nog steeds in hetzelfde schuitje. Ze leven illegaal in België en hopen op papieren. Na de aanslag in Parijs op 13 november sprak Van Es met Ara en Vera. “Vera zei dat ze niet begreep waarom terroristen, die zoiets afschuwelijks doen, een paspoort hebben en zij niet. Dat is echt moeilijk. Ze willen volwaardig Belg worden, maar terroristen stellen de vluchtelingen in een kwalijk daglicht.”
Met Carnotstraat 17 vertelt Van Es een verhaal van een wijk, die geëvolueerd is van een chique winkel- en uitgaansgebied naar een migrantenbuurt met al zijn veelkleurigheid. “Het gaat over wat de stroom van migranten, in het beste geval, nog te wachten staat.”
Human zendt Carnotstraat 17 uit op dinsdag 15 december 2015, 22.58 uur op NPO 2. De documentaire wordt op donderdag 28 januari 2016 herhaald om 14.20 uur op NPO 2.