Vijf lessen uit Op je Gezondheid

In de laatste aflevering van onze podcastserie Op je Gezondheid maken Elsie en Nadia de balans op. Hoe maakbaar is onze gezondheid? Negentien afleveringen lang spraken zij en de redactie met wetenschappers, artsen en ervaringsdeskundigen over feiten en fabels rondom gezondheid. Een aantal punten komt in de gesprekken steeds terug. In de laatste aflevering gaat het over die lessen met huisarts en huisarts-onderzoeker Shakib Sana.

Een van de wrange conclusies die getrokken kan worden is dat vrouwen in de medische wereld vaak het onderspit delven. Naar vrouwspecifieke aandoeningen wordt weinig onderzoek gedaan. Denk bijvoorbeeld aan overgangsklachten of hormoonschommelingen. 

Dat het onderzoek naar hormonen nog in de kinderschoenen staat, vertelt psycholoog Estrella Montoya in aflevering 4: “Er zijn twee belangrijke redenen hiervoor. Ten eerste zijn er heel lang weinig vrouwelijke wetenschappers geweest, zeker als het gaat om medisch onderzoek. Ten tweede waren de proefpersonen in onderzoeken naar hormonen voornamelijk man. Er is dus heel lang een disbalans geweest.” 

Het kan ingewikkeld zijn om klachten bij hormonen bij vrouwen te onderzoeken, omdat iedere vrouw hormoonschommelingen anders ervaart. “Tegelijkertijd heb je het over de helft van de populatie,” zegt Estrella. “Als je kijkt naar onderzoek naar het hormoon testosteron (dat meer bij mannen voorkomt) dan zijn dat er echt meer dan naar het hormoon estradiol (het hormoon dat vooral bij vrouwen voorkomt). En wat je ook ziet is dat onderzoek naar vrouwspecifieke aandoeningen structureel minder onderzoeksgeld krijgt dan manspecifieke aandoeningen.” 

Shakib Sana ziet ook dat klachten van vrouwen vaak niet herkend worden. “Vrouwen hebben een heel ander lichaam dan mannen. Een hartaanval bij een vrouw kan zich heel anders uiten dan bij een man. Je ziet dat vrouwen vaak onbegrepen worden, ook op het werk. Daarom is het heel belangrijk dat we het meer gaan hebben over vrouwspecifieke klachten.”

“Gezondheid in een potje, daar geloof ik niet in,” besluit Renger Witkamp, hoogleraar voeding en gezondheid, de aflevering over voedingssupplementen. Steeds meer mensen zijn op zoek naar een ‘quick fix’, een manier waarop zij hun gezondheid in korte tijd kunnen verbeteren. Het slikken van vitamines wordt op platforms als Instagram door verschillende bekende Nederlanders aangeprezen, en mensen zijn er gevoelig voor. Ruim de helft van de Nederlanders slikt voedingssupplementen, en daar zijn Nederlanders gemiddeld tachtig euro per jaar aan kwijt. 

Maar hebben we extra vitamines nodig om een gezond leven te leiden? Hoogleraar Renger zegt van niet: “De toename van het gebruik van voedingssupplementen is echt een luxeprobleem. Juist de mensen die ze minder nodig hebben, die genoeg verdienen, goed eten en gezond leven, die zijn de doelgroep voor de commerciële partijen die voedingssupplementen verkopen. Dat is een enorme markt.” 

“Aan de andere kant zien we dat mensen die vitamines nodig hebben, een belangrijke groep zijn mensen die ooit een maagverkleining hebben ondergaan – zij nemen daardoor minder goed vitamines op en hen wordt dringend geadviseerd om vitamines te slikken – zij stoppen na enige jaren met het slikken van vitamines vanwege de hoge kosten. Terwijl zij het wel nodig hebben.” Voor de mensen die geen tekorten hebben adviseert Renger: kijk eerst goed naar je leefpatroon. “Hoe gaat het met je? Waarom slaap je misschien slecht? Van vitamines en mineralen zeggen we altijd: probeer ze zo veel mogelijk uit je voeding te halen. Je levensstijl is gebaseerd op een aantal pijlers: gezonde voeding, bewegen, stressniveau en slaap. Zorg ervoor dat deze eerst stabiel zijn.”

Shakib Sana is huisarts-onderzoeker in Rotterdam en Leerdam. Hij ziet in zijn praktijk de ‘gezondheidskloof’: mensen die het breed hebben, zijn makkelijker in staat om gezond te leven. Terwijl het voor mensen die schulden hebben en stress ervaren een stuk lastiger is om een gezond leven te leiden. 

“Op termijn is armoede dodelijk, mensen die leven in armoede, leven gemiddeld zeven tot acht jaar korter.” zegt Shakib. “Verandering van leefstijl, van ongezonde naar gezonde voeding, is gewoon duur. Een patiënt van mij vertelde dat zij last had van suikerziekte. Zij had altijd een hongergevoel en at hierdoor ongezonde calorierijke voeding zodat haar maag voller werd. Op het moment dat zij een beter inkomen kreeg en welvarender werd, kon zij groenten kopen en hiermee ook variëren. Haar suikerziekte verminderde en haar gezondheid piekte.” 

Volgens de huisarts ligt hier een belangrijke taak voor de overheid. “Onze gezondheid is een gedeelde verantwoordelijkheid. De huisartsen zien wat de schade is: welke risicofactoren hebben ervoor gezorgd dat je ziek bent geworden? Als we dat bij een grote groep zien kunnen we de grote lijnen aan de politiek doorgeven. Maatschappelijke trends kunnen wij als dokters niet oplossen, maar we kunnen het wel agenderen.”

‘De maatschappij’ en ‘de samenleving’, we hoorden het steeds weer terugkomen in de afleveringen van Op je Gezondheid. Zo omschreef Victor Gerdes (internist vasculaire geneeskunde bij het Amsterdams UMC) dat de omgeving waarin we leven het steeds moeilijker maakt om gezond te zijn. 

“Op dit moment is de helft van de Nederlandse bevolking te zwaar, natuurlijk heb je daar zelf invloed op, maar het ligt ook heel erg aan de omgeving. Waar woon je, waar ben je opgegroeid, hoe zit je genetisch in elkaar? Er zijn zo veel factoren die bijdragen aan hoe gezond je kunt zijn.” 

In de gemiddelde supermarkt is tachtig procent van de producten ongezond. Wil je gezond eten, dan moet je kennis van eten hebben én het kunnen betalen. In de aflevering over voedingsfabels haalt hoogleraar Jaap Seidell onderzoek van de organisatie Questionmark aan, waaruit blijkt dat supermarkten mensen blijven verleiden om ongezonde keuzes te maken. 

“Als we naar tieners kijken van tussen de 12 en 16 jaar, die besteden gemiddeld 2,30 euro per dag in de supermarkt. Als je van dat bedrag een lunch wil kopen, en je wil toch lekker vol zitten. Dan heb je een halve liter energiedrank, een pak roze koeken en een frikandelbroodje. Dat kan je allemaal daarvan kopen. De supermarkteigenaren zeggen: maar je kan ook iets gezonds kopen. We gingen de supermarkt in, maar je kunt niks vinden wat voldoende vult en gezond is. Je hebt een bakje salade, maar die is 4,95 euro.”

Als laatste wil Shakib Sana meegeven: “Let op waar je je informatie vandaan haalt. Ga naar betrouwbare websites zoals thuisarts.nl of de site van de huisarts waar je bij zit. Daarop staat wetenschappelijke informatie vertaald naar begrijpelijke taal voor de patiënten. Er zijn ook genoeg video’s te vinden over behandelingen.” 

Zelf is Shakib betrokken bij het TikTok-account Doktors Vandaag, een kanaal waarop huisartsen betrouwbare gezondheidsinformatie geven. Broodnodig, want uit onderzoek van Radar bleek dat veertig procent van de medische TikTok-video’s onzin bevatten. Shakib zegt daarom dat wanneer influencers een medische claim doen er een disclaimer op hun content zou moeten komen: ‘dit is geen wetenschappelijke informatie.' 

Van valse claims over gevaren van zonnebrandcrèmes of dat bananen goed zijn voor de nachtrust, tot aan nieuw onderzoek naar psychedelica als medicijn en de toekomst van neurotechnologie, het kwam allemaal langs in de serie Op je Gezondheid. Alle afleveringen luister je nu via NPO Luister en de podcastapps. En check een compilatie van een aantal gezondheidsfabels in onderstaande video.

Hoe maakbaar is je gezondheid? En wat klopt er van gezondheidsclaims van influencers, coaches en merken? De podcastserie Op je Gezondheid onderzoekt in twintig afleveringen de zin en onzin van onze gezondheid. Samen met wetenschappers, dokters en andere experts, scheiden presentator, schrijfster en kok Nadia Zerouali en journalist Elsie Vermeer feiten van fictie. Ze laten zien hoe nieuwe kennis je leven, en vooral je gezondheid, positief kan beïnvloeden.