In Nederland werken zes analisten bij het meldpunt kinderporno. Hun werk bestaat uit het dagelijks beoordelen van expliciete beelden van seksueel kindermisbruik, zodat de bedrijven op wiens servers dit gehost wordt, kunnen worden aangesproken en de politie en Interpol ingelicht. Jaap van Heusden en Jefta Varwijk filmden hoe het werk van Eko, een van de analisten, eruitziet.

Carola Houtekamer en Rik Wassens onderzochten voor NRC de rol van Nederland in de wereldwijde hosting van kinderpornografisch materiaal. Jaap en Jefta maakten vervolgens de NPO Doc: 10 Meldingen in 10 Minuten. Deze samenwerking tussen Carola en de filmmakers is niet de eerste, eerder onderzochten ze de nazorg voor ambulanceverpleegkundingenin de 2Doc Kort: Blauw Licht – Herinneringen van een Ambulancebroeder en het stuk Wie zorgt er voor de ambulancebroeder die net een kind heeft zien sterven?.

De titel van de nieuwste film is een vrij letterlijke vertaling van wat we te zien krijgen. In tien minuten beoordeelt analist Eko tien meldingen van kinderporno. De camera is gericht op zijn gezicht, terwijl hij hardop vertelt wat hij ziet. Een documentaire die in zijn eenvoud enorm aangrijpt.

Jefta en Jaap, ondanks de ogenschijnlijk simpele montage is de film ontzettend heftig. Hoe besloten jullie over de vorm van de film?

Jaap: "De film die we eerst voor ogen hadden was meer een wisselwerking tussen de zwaarte van het werk en het alledaagse. Het meldpunt kinderporno is deel van de organisatie Offlimits - het Expertisecentrum Online Misbruik. Dat zit gewoon in een soort kantoortuin, er staat een beetje lichte radiomuziek op en mensen maken er grapjes. Dat contrast vonden we interessant. Maar tijdens het draaien gebeurde iets anders."

Jefta: "We hadden het vooraf veel over hoe je zulk misbruik in beeld zou kunnen brengen. Of eigenlijk vooral: hoe breng je het niet in beeld, maar maak je het wel voelbaar. Want wat Eko te zien krijgt mogen en willen wij natuurlijk niet tonen."

Jaap: "Tijdens het draaien was er een moment dat we tien minuten lang helemaal meegingen in het screenen van beelden van kindermisbruik. Voor Eko was dat niks bijzonders, maar Jefta en ik werden er echt heel erg door geraakt. Zozeer dat we in de montage heel veel gedraaid materiaal en interviews hebben weggegooid om dat ene moment alle ruimte te geven om te landen.  

Dat mensen als Eko dit werk doen, vinden we belangrijk om te tonen. Juist ook die nare dingen, het afvoerputje van de samenleving. Het past ook in de lijn van onze eerdere film over een ambulancebroeder. Als 'gewone burgers' willen jij en ik een veilig en comfortabel leven. Alle gevaarlijke en nare shit willen we niet zien. En dat hoeft ook niet, doordat zij dit werk doen. De analisten van misbruikmateriaal staan voor ons net als de ambulancebroeders aan de frontlinie. Zij krijgen dingen te zien, zodat wij ze niet hoeven te zien."

Hoe kwamen jullie van de ambulancebroeders bij dit onderwerp?

Jaap: "Dat komt door Carola en Rik, twee onderzoeksjournalisten van NRC. Carola is mijn vrouw, en zij volgen dit onderwerp al jarenlang. In Nederland hebben we namelijk de dubieuze eer dat we kampioen zijn in het hosten van kinderporno. Nergens in de wereld wordt meer gehost dan in Nederland.

Dat heeft aan de ene kant te maken met onze infrastructuur: onze datacentra staan heel dicht op het knooppunt dat onder de oceaan doorkomt. Dus hier is gewoon altijd snel en goed internet. Daarnaast beschermen onze wetten de hosters heel effectief. Het idee is dat zij de postbodes zijn, dus niet verantwoordelijk voor de inhoud van de enveloppen.

Dat klink misschien redelijk, maar het betekent dat er partijen zijn die gewoon voortdurend heel veel kinderpornografisch materiaal hosten. Die hebben het materiaal op hun server staan en zeggen: 'Ik ben niet die website, ik heb alleen maar een kastje met een stekker erin, een ventilator en een harde schijf'."

Jefta: "Wanneer de analisten kinderpornografisch materiaal melden schrikken de meeste hosts – en ondernemen ze meteen actie. Het materiaal wordt offline gehaald. Maar je hebt ook bad hosts, en die maakt het gewoon niks uit. Die bad hosts in Nederland zijn op één hand te tellen.Maar de analisten moeten steeds opnieuw al die shit kijken, maken een melding en doen een take-down-verzoek. Zij worden echt witheet wanneer er dan structureel niks mee gedaan wordt."

© Elsie Vermeer / HUMAN

Jaap van Heusden (links) en Jefta Varwijk (rechts).

Wat voor profiel moet je hebben om als analist te werken?

Jaap: "Vrij stoïcijns. En een beetje wereldverbeteraar. Om het vol te houden."

Jefta: "Mensen reageren heel verschillend op het werk. Sommige mensen vertrekken er snel, en je hebt mensen zoals Eko die er jaren werken. Ik zie wel dat veel mensen die stoppen als analist daarna iets gaan doen met justitie of nationale veiligheid. Zo ken ik iemand die nu bij een inlichtendienst werkt. Het zijn vooral mensen die heel gedreven zijn. In het kantoor hangt een poster waarop staat 'Waarom doen we dit werk?' met daaronder: 'trots', 'overtuiging', maar ook 'bad guys pakken'.

Ze hebben allemaal maniertjes gevonden om dit werk vol te houden. Met slingers die in de ruimte hangen, om het wat gezelliger te maken. En memes van The Office op de muur geplakt. Ook Eko heeft trucs om de dag door te komen. Door bijvoorbeeld tussendoor gitaar te spelen. En hij gebruikt bijvoorbeeld het kleinste kopje dat hij kon vinden om koffie uit te drinken – zo moet hij vaker van zijn werkplek om koffie te halen en is hij even weg van het zware materiaal."

Of zijn collega laat hem video’s van schattige zeehondjes zien als ze merkt dat het niet goed met hem gaat.

Jaap: "Ja, klopt. Echt lief. Zij is nu vertrokken en wordt erg gemist. Echt een kacheltje, die vrouw, geweldig."

Je moet dus goed voor elkaar en voor jezelf zorgen als je zulk werk doet, hoe zorg je er verder voor dat je dit werk volhoudt?

Jefta: "Het goed is dat ze constant een handelingsperspectief hebben. Zodra ze iets heftigs hebben gezien, kunnen ze meteen iets doen: een melding doen. Het is heel belangrijk dat er iets gebeurt."

Jaap: "Dat zag je ook bij het ambulancepersoneel, zolang je kan handelen in een crisissituatie ben je bezig met een deel van de oplossing. Als je dat niet hebt dan is het alleen traumatiserend, en daar krijg je PTSS van.

Daarom houden ze bij het meldpunt ook goed de statistieken bij, ze checken ‘s ochtends wat er offline is gehaald. Zo zie je in elk geval wat al hun zware werk oplevert. Eko doet dit werk al vier jaar en heeft zo’n 200.000 beelden van seksueel kindermisbruik offline kunnen halen. Maar, en dit vind ik echt bijzonder, nog steeds raakt het werk hem. Hij is dus niet totaal afgestompt door wat hij dagelijks ziet. Hij wordt af en toe echt boos van al dat misbruik van kinderen. Hij wil ze beschermen door het materiaal te melden, zodat actie wordt ondernomen door politie en Interpol. Dat is wat hem op de been houdt."

In de research rondom Blauw Licht werd kritisch gekeken naar het verschil in nazorg bij ambulanceverpleegkundigen, wat hopen jullie - in samenwerking met Carola en Rik – nu vooral onder de aandacht te brengen?

Jaap: "Aan de ene kant heb je netneutraliteit, wat ervoor zorgt dat je privacy als internetgebruiker wordt beschermd. Daar zijn Eko en Offlimits ook heel genuanceerd in, want dat is heel belangrijk. Aan de andere kant kun je je afvragen of het wel redelijk is dat Nederland het allerranzigste afvoerputje op het web is.  

Waarom is het bijvoorbeeld niet zo dat na het aantreffen van drie strafbare afbeeldingen op een url, die hele site gewoon uit de lucht moet? Nu moeten de analisten alle, soms wel 7.000, meldingen los beoordelen, dat lijkt me nodeloos belastend."

Jefta: "Veel mensen weten niet dat dit werk bestaat, en begrijpen misschien niet hoe je het uberhaupt kan doen.

Eko liet ons toe in zijn ervaringen, en dat is bijzonder. In tien minuten ga je met hem mee, gaan alle deuren open en zie je hem het werk doen. Tijdens het filmen probeerde ik niet te veel te luisteren naar wat hij zei, want het is zo heftig – en ik moest zorgen dat de focus van de camera goed bleef. Elke keer als ik nu de film zie denk ik: dit is toch niet normaal?"

Jaap: "Als ik aan de film denk, dan denk ik vooral aan Eko. Waar we het hardst aan hebben gewerkt is om hem te laten zien voor wie hij is. Hij staat aan de frontlinie en moet de meest gore problemen oplossen. Dan is het minste wat wij kunnen doen er weet van hebben en er af en toe bij stil te staan."

De films van Jaap van Heusden en Jefta Varwijk