Ook in Nederland leven mensen in moderne slavernij

Moderne slavernij houdt in dat mensen onder dwang en onder slechte omstandigheden werk verrichten, waar ze niet of nauwelijks voor betaald worden. ‘Dwang’ kan hierin verschillende vormen aannemen, vertelt Francien Winsemius van FairWork, een organisatie die moderne slavernij bestrijdt en opkomt voor de belangen van de slachtoffers.

“Slavernij gaat erom dat je je niet kan onttrekken aan een situatie,” zegt Winsemius. “Dat kan bijvoorbeeld doordat je werkgever je paspoort in bezit heeft, je torenhoge schulden oplegt, of dat hij of zij je familie kent en hen kan gaan bedreigen als je stopt met werken.” In tegenstelling tot bij de vroegere trans-Atlantische slavernij is er bij moderne slavernij dus geen sprake van het wettelijke bezit van een ander mens, maar wordt de afhankelijkheid van een baas op andere manieren gecreëerd.

Deze nieuwe slavernij heeft verschillende vormen, vervolgt Winsemius. “Moderne slavernij of mensenhandel - dat is eigenlijk hetzelfde - kan gaan om gedwongen orgaanhandel, criminele uitbuiting, seksuele uitbuiting of arbeidsuitbuiting. Met FairWork richten we ons op arbeidsuitbuiting en we communiceren dat naar buiten als ‘moderne slavernij’. Uit een onderzoek dat we hebben gedaan, blijkt namelijk dat ‘moderne slavernij’ voor de gewone burger het best beschrijft wat arbeidsuitbuiting precies inhoudt.

“Bij het woord ‘arbeidsuitbuiting’ hebben mensen zelf vaak verschillende associaties. Ik heb in de tijd dat ik hier werk bijvoorbeeld al heel wat lolletjes gehoord van mensen die zeggen dat ze door hun baas worden uitgebuit, omdat ze een uur onbetaald moesten overwerken. Ik vind het een schande als je dat zegt, omdat bij echte arbeidsuitbuiting sprake is van een grove schending van de mensenrechten. Maar het geeft ook aan dat ‘arbeidsuitbuiting’ in Nederland niet een geschikte term is, omdat mensen er een verschillende invulling aan geven. Terwijl ze bij ‘moderne slavernij’ eerder snappen waar het over gaat.”

In Nederland vindt arbeidsuitbuiting het meest plaats in de landbouw-, bosbouw-, visserijsector, de horeca en in het huishoudelijk werk. In deze laatste sector werkte ook de Filipijnse Corazon Espanto, die haar verhaal vertelde aan FairWork voor een online serie om meer bewustwording over moderne slavernij te creëren. Espanto vertrok naar Nederland om voor de ambassadeur van Saudi-Arabië te werken, zodat ze meer geld kon verdienen om haar gezin te onderhouden. Maar deze droom veranderde in een nachtmerrie.

Tekst gaat verder na video

Espanto mocht het huis van haar baas niet meer verlaten, moest bij hem haar paspoort inleveren, en werkte van half zes ’s ochtends tot half drie ’s nachts voor een maandsalaris van 350 dollar. “Mijn dagen bestonden uit slapen, wakker worden, werken en dan weer slapen,” zegt Espanto. “Midden in de nacht kwam de dochter van de ambassadeur een keer naar me toe, en zei dat ik haar broek moest wassen en dat ze hem de ochtend erna nodig had. Toen heb ik de hele nacht in de kelder gewassen en gestreken. Op ieder moment dat ze ons nodig hadden, gingen we hard aan het werk, omdat we bang waren onze baan te verliezen.”

Om te kunnen eten, was Espanto aangewezen op de restjes die overbleven. “Ik haalde het brood uit de vuilnisbak. ‘Als je de schimmel eraf haalt en het opwarmt, kun je het wel eten,’ zei ik tegen mijn zoon en dochter, die inmiddels ook voor de ambassadeur waren komen werken.”

Na 5,5 jaar lukte het Espanto om uit deze verschrikkelijke omstandigheden te ontsnappen. “Al die tijd had ik de buitenwereld niet gezien. Maar eindelijk waren we vrij. Vrij om te vliegen als een vogel.”

Na haar ontsnapping heeft Espanto zich als vrijwilliger aangesloten bij FairWork om andere slachtoffers van moderne slavernij te kunnen helpen. Dat doen ze onder andere door een luisterend oor te bieden aan mogelijke slachtoffers. “Mensen kunnen met vragen en klachten bij ons aankloppen,” zegt Winsemius. “Wij brengen ze in contact met onze vrijwilligers, die afkomstig zijn uit het land van het mogelijke slachtoffer en dus hun taal en cultuur kennen, maar ook de Nederlandse taal en cultuur begrijpen. Zo kunnen ze een brug slaan tussen degene met de klacht en de instanties hier.”

Maar lang niet altijd worden instanties betrokken. “Iemand moet bij ons in eerste instantie zijn of haar verhaal kwijt kunnen. We vragen wat er aan de hand is en wat het mogelijke slachtoffer zou willen. En dan kunnen we hen informeren over de opties die ze hebben. Bij signalen van mensenhandel, kunnen we ze bijvoorbeeld voorstellen om aangifte te doen.” Of ze dan ook daadwerkelijk aangifte doen, blijft een eigen beslissing.

“Het is niet altijd gunstig om aangifte te doen,” zegt Winsemius. “Het kan zijn dat je zaak geseponeerd wordt, maar dan weet je werkgever ondertussen wel dat jij aangifte hebt gedaan. Dan ben je je baan kwijt, soms ook je onderdak en misschien loopt je familie gevaar. Deze consequenties wegen mensen tegen elkaar af.”

Doordat het initiatief voor vervolgacties bij de mogelijke slachtoffers zelf ligt, blijft FairWork een laagdrempelige organisatie om contact mee op te nemen. “De opsporingsdienst is gericht bezig met het vinden van de dader. Zij zullen een slachtoffer misschien ook eerder zien als iemand die kan bevestigen dat een werkgever iets verkeerds heeft gedaan, dus als getuige. Terwijl de kern van onze organisatie is dat we werken vanuit het perspectief van het slachtoffer. Het gaat ons er echt om slachtoffers te helpen bij wat zijn of haar eigen wensen zijn.”

Denk je dat jij zelf slachtoffer bent van mensenhandel of arbeidsuitbuiting? Ga voor meer informatie over wat je kunt doen naar de website van FairWork.