Theater over hoe koopmansgeest ons fataal wordt

Een handjevol olievaten ligt verloren op het strand. De wind blaast de zilte lucht van de zee het strand op en prikkelt de neusgaten. Een dagje strand bestaat niet zonder die bekende geur van algen, plankton en slijkgras. De zon spiekt af en toe door het witte wolkendek en verlicht het strand. 

Het licht weerkaatst op een wit kapiteinskostuum, gedragen door een man die op blote voeten tussen de olievaten stapt. Hij spreekt op rappende toon en kijkt direct in de camera richting de kijker. "Dat is Guus," zegt regisseur Gienke Deuten. "Hij speelt de aangespoelde kapitein." Af en toe klinkt een schelle krijs van zeemeeuwen die overvliegen. Ze kijken niet op of om naar wat er zich allemaal afspeelt op het strand. Al pootjebadend lopen de vogels onverstoord door de vloedlijn heen. 

Tekst gaat verder onder afbeelding

Kaapdiegoeiekoop is een oeropera van Silbersee en Gouden Haas, in samenwerking met NKK NXT (Nederlands Kamerkoor). Samen met Romain Bischoff (artistiek leider van Silbersee) heeft Gienke de artistieke leiding over de oeropera, waarin oud-Hollandse thema’s centraal staan, er in oer-Hollandse fictieve talen wordt gezongen en waarin elementen als aarde en zee een fysieke rol spelen. 

Kaapdiegoeiekoop is een van de theaterstukken dat te zien zou zijn geweest op Oerol 2020. Nu het kunst- en theaterfestival vanwege corona niet meer doorgaat in haar originele vorm, moesten ook Gienke en Romain op zoek naar een manier om alsnog iets van hun theaterstuk te kunnen laten zien. Ze kozen ervoor om twee scènes te filmen. Wel was er één voorwaarde, het moest op eenzelfde locatie waar het stuk in zijn originele vorm opgevoerd zou worden: het strand.

Tekst gaat verder onder afbeelding

"Het is de bedoeling om zo dicht mogelijk bij de zee te zijn, om het gevoel te geven dat de zee en haar geluid een medespeler wordt binnen de hele voorstelling," vertelt Romain. 

Kaapdiegoeiekoop is geschreven om op locatie opgevoerd te worden. Met haar theatergezelschap Gouden Haas, maakt Gienke vaker locatietheater. Om vanuit de natuur naar een kunstbeleving te gaan, is volgens haar het mooiste dat er is. Het weer en de sfeer van de locatie geeft altijd iets extra’s. 

"Afhankelijk van het weer, heeft de zee een ander karakter," zegt Gienke. "De ene dag is ze rustig, wat invloed heeft op de sfeer van de voorstelling. Wanneer de zee woest is, ga je anders spelen."

"Cos solang er is geld te verdien en te maak, sal winst always sèmper altijd immer steed, boven moraal gaan. En hoekom sal ek da boven sta? Hoe so sal ek better sij dan die res fan die mundi? As er wat te verdien es dan pak ek mi porsie," rapt acteur en muziant Guus van der Steen.

Met zijn armen volgt hij het ritme van de muziek en zet op die manier kracht bij de gesproken woorden. Op de achtergrond klinken holle en ijzige geluiden. Alsof iemand het geluid van een metalen gong laat klinken, dat doortrilt onder je huid. 

Tekst gaat verder onder afbeelding

Kaapdiegoeiekoop vertelt het verhaal van een kapitein van een olietanker, die schipbreuk lijdt en aanspoelt op een verlaten strand. De kapitein is bezeten van het maken van winst en was onderweg met een lading vervuilde olie voor op de Afrikaanse markt. Op het strand krijgt de kapitein bezoek van zijn demonen en raakt hij in conflict met zijn geweten, over de rol die hij speelt in het behouden van een gezonde aarde.  

Guus spreekt in het zogenoemde Neder-Koloniaals, een taal speciaal ontworpen voor de rol van de kapitein. Het vormt een verwijzing naar het VOC-tijdperk en naar de tijd van de winstgedreven koopman, vertelt Romain. "Onze drang om te consumeren en het behalen van winst boven moraal is één van de onderliggende thema’s van de oeropera." 

Tekst gaat verder onder afbeelding

Ondertussen is ook Carl ten tonele verschenen. Hij belichaamt de olie in de voorstelling. Met een choreografie geïnspireerd op breakdance beweegt hij zich met vloeiende bewegingen om Guus heen. "Die twee, die hebben een pact," zegt Gienke, terwijl ze knikt naar Guus en Carl. "De kapitein wordt rijk door de olie en de olie wordt machtig door de verdienlust van de kapitein."

Guus gebaart de camera om dichter bij de olievaten te komen. Hij kijkt ernaar met een grote obsessie en neemt je mee in zijn waanzin. Ondertussen kijkt Carl toe, zittend op een olievat met een schaterlach vanwege de macht die hij heeft. 

Telst gaat verder onder afbeelding

Met de klimaatcrisis in het achterhoofd moet volgens de makers toch echt verandering komen in onze vertrouwde systemen. Politieke en economische belangen zijn met elkaar verknoopt en kapitalistisch denken zit volgens Gienke en Romain in ons dna. Vanwege vervuiling en het uitputten van grondstoffen blijft de aarde daarmee de verliezer.  

Gienke: "Ik heb soms het idee dat we in een systeem leven, dat op zijn benen aan het hinken is. We putten de aarde helemaal uit en de klimaatdreiging hangt toch echt boven ons hoofd. Ik ben op dat gebied niet heel optimistisch en denk dan: We moeten het gewoon radicaal anders doen. Deze oeropera is voortgekomen uit die woede en dat gevoel van machteloosheid."

Romain en Gienke hebben in hun theaterstuk gekozen voor een vorm waarin ze niet genuanceerd hoeven te zijn. Met expressionistische speelstijl en zangteksten die zeggen waar het op staat, zetten ze de onderliggende thema’s groots neer. 

"Je kunt heel relativerend over alle problemen praten die wij nu op tafel werpen, maar we wilden dit stuk juist maken vanuit onze frustratie," zegt Gienke "Het is een soort frustratiekreet. Door het groots neer te zetten, hoop je een reflex te creëren waarbij de toeschouwer zich zou willen gaan verdedigen."

Tekst gaat verder onder afbeelding

En die worsteling is wat Gienke en Romain het publiek willen laten ervaren. Zelf worstelen ze net zo goed met de vastgeroeste gewoontes en de drang om te consumeren. Gienke: "Het is hartstikke ingewikkeld om uit het systeem te breken en je ecologische voetafdruk kleiner te maken. Mij lukt het ook niet zomaar. Ik rij hier ook weer met mijn dieselbak naartoe, in plaats van op mijn elektrische fiets."

Het moeilijk vinden om te veranderen of het vervelend vinden om kritisch naar onszelf te kijken, zijn volgens de makers geen redenen om de dialoog niet te starten. Zelf hebben zij ook niet alle antwoorden, maar hopen met hun oeropera mensen aan het denken te zetten. "Met onze voorstelling gaan wij de wereld echt niet veranderen," zegt Romain. "Het is maar een klein zaadje, waarvan je toch hoopt dat het iets teweeg brengt bij mensen. Een nog groter bewustzijn."

Om de boodschap zo treffend mogelijk over te brengen, speelt de verbeelding van het locatietheater een wezenlijke rol. Gienke vindt het niet meer dan logisch om bij een verhaal over de aarde, de aarde letterlijk te betrekken en aan het woord te laten. In dit geval de zee. 

"Op locatie begin je met een dialoog en verlies je nooit de realiteit uit het oog. Je blijft je verhouden tot het hier en nu en dat vind ik een fijn startpunt voor een gesprek," zegt Gienke.

Daarbij vraagt het ook iets extra's van het publiek, vult Romain aan. "Je bent buiten en moet net even een grotere stap zetten dan in het theater. Je moet je letterlijk weren tegen het weer en ervaart de kou of warmte, de wind en misschien wel de regen."

Tekst gaat verder onder afbeelding

Romain en Gienke hopen dat Kaapdiegoeiekoop volgend jaar kan worden opgevoerd en dat ze alsnog met hun oeropera het gesprek kunnen starten dat volgens de makers toch echt gevoerd zou moeten worden. 

Dinsdag 16 juni gaat de eerste scène in première. Voorafgaand vindt een inleidend gesprek plaats met de schrijver van het libretto Jibbe Willems, over het gebruik de Neder-Koloniale taal. 18 juni is de tweede scène te zien, gevolgd door een nagesprek met Gienke en Romain.  Ga voor meer informatie over het Imaginaire Eiland en de volledige programmering naar de website van Oerol.