"De IC is geen heilige graal"

Van de 24 uur die in een dag zitten, is Rachida El Moussaoui vandaag de dag zeker zestien met werk bezig, of in het ziekenhuis of thuis achter de computer. De overige acht uur is voor slapen, eten en onstpannen met haar gezin. Zo ziet het leven eruit van een infectioloog in tijden van coronacrisis.  

“Het Maasstad Ziekenhuis is een opleidingsziekenhuis, dus bij ons lopen veel jonge dokters,” zegt El Moussaoui. “Normaal gesproken begeleiden we die artsen gedurende de dag en als je binnen een half uur van het ziekenhuis woont, mag je na achten naar huis. Om die reden zijn we uit Amsterdam verhuisd toen ik hier kwam werken. Maar nu met corona, de heftige ziektebeelden die dat met zich meebrengt en daaraan gekoppeld de talrijke ethische dilemma’s, vinden we het niet verantwoord dat jonge dokters er ’s avonds alleen voor staan.” 

Hoewel het aantal besmette gevallen in het Maasstad flink is toegenomen sinds de vorige keer dat we El Moussaoui spraken (rond de 35 in de kliniek en vijftien op de IC), beginnen de dingen zich te stabiliseren. “In de beginfase moesten we bouwen aan een nieuwe infrastructuur, we moesten protocollen uitdenken en communicatie verzorgen, zowel intern als extern; veel organisatie eromheen. Samen met mijn collega's Jan den Hollander, Katalin Pogany, Marjolein Damen en onder leiding van onze voorzitters René den Dorpel, Sjoerd Niehof en Raad van Bestuur waren we de spil in deze veranderingen. Nu merk ik dat er bepaalde routes beginnen te ontstaan, de jonge artsen krijgen ook meer affiniteit met de situatie en hoe gek het ook klinkt, het begint te wennen.” 

In het crisisteam proberen ze dagelijks een voorspelling te maken van de hoeveelheid patiënten die opgenomen zouden moeten worden, toch word je soms verrast. Afgelopen woensdag kwam de ene na de andere Covid-verdachte patiënt binnen, ook vanuit Brabant. Er zat bijna geen tijd tussen het openen van de derde en vierde afdeling speciaal voor Covid-patiënten. De holding van het ziekenhuis is inmiddels omgetoverd tot IC, waardoor het aantal IC-plaatsen in het Maasstad op 36 komt.“Ik ben onder de indruk van de leeftijd van de patiënten. We zien voldoende mensen van dertig en veertig jaar binnenkomen. We hebben nog geen patiënt onder de vijftig op de IC, maar wel degelijk op de afdelingen.” 

Tweemaal per dag overlegt het crisisteam. Ze zitten dan in een grote ruimte, op anderhalve meter van elkaar om het goede voorbeeld te geven. Sommige mensen bellen in. Er is een stramien van onderwerpen dat wordt afgewerkt, onder leiding van de calamiteitenmanager. Er is een dashboard met het aantal bedden, het aantal Covid-patienten, verdachte gevallen, hoeveel bedden Covid gelabeld zijn, wie andere zorg krijgt, etc. “De microbioloog heeft een sterke positie binnen het team, vooral sinds we zelf kunnen diagnosticeren. We hebben sinds het begin van de crisis ook echt een shift gemaakt van bestrijden en isoleren naar diagnosticeren en behandelen. Daar heeft de raad van bestuur kordaat gehandeld, vind ik. Want diagnostiek is een grote kostenpost, maar dat is geen belemmering geweest.” 

We spreken El Moussaoui op donderdag. Tijdens het overleg ging het vooral over beschermingsmaterialen. Er is schaarste over de hele wereld. “We moeten daarover echt afspraken maken. Normaal gesproken lagen mondkapjes in een wagentje voor een kamer, maar dat werd meegenomen of oneigenlijk gebruikt. Dus hebben we het nu gecentraliseerd. Ook testmaterialen raken op.” 

Gelukkig zijn er mensen met ontslag. Op donderdag zijn rond de zestig besmette mensen opgenomen in het Maasstad, waarvan een aantal is opgeknapt en weer naar huis mocht. “De eerste vijf dagen na het ontstaan van klachten verlopen meestal mild, tussen de zesde en tiende dag is cruciaal: of je knapt op of je knapt af. Mensen met milde klachten kunnen met ondersteuning van zuurstof en vocht binnen een paar dagen naar huis. De meer ernstige gevallen, die blijvend koorts houden en zuurstof nodig blijven, krijgen de Covid-19-behandeling met hydroxychloroquine. We weten nog niet precies wat die behandeling doet, dus dat kan op termijn worden bijgesteld. En dan gaat er een groep naar de IC. Je moet het zo zien: van de honderd mensen die besmet raken, moeten vijftien worden opgenomen in het ziekenhuis waarvan er vijf naar de IC moeten. Het is maar de vraag hoe lang ze daar moeten blijven. Helaas is bij ons op de IC nog niemand teruggekomen.”

Wat El Moussaoui wil benadrukken is dat de IC geen heilige graal is. De IC is bedoeld om je door een hele moeilijke fase te slepen, maar het traject daarna is zwaar. “In de ethische commissie hebben we gesprekken over vijftig- en zestigjarige patiënten die naast Covid-19 ook andere ernstige ziekten hebben, bijvoorbeeld een ernstige hartziekte of uitgezaaide kanker. Op de IC lever je in op spiermassa, conditie en vitaliteit. Na de IC volgt een zwaar revalidatieprogramma, waar je mentaal sterk voor moet zijn en discipline voor moet hebben. Als iemand een zware handicap heeft bijvoorbeeld, dan heb je er een hard hoofd in dat er kwaliteit van leven is.” 

Dus is het af en toe even slikken. In de ethische commissie zitten internisten, infectiologen, een oncoloog, iemand gespecialiseerd in de palliatieve fase, een intensivist, cardioloog en een longarts. Iedereen kijkt mee vanuit zijn eigen expertise, meestal digitaal hoewel de internist, intensivist en longarts de patiënt zelf bekijken. “Het gebeurt zorgvuldig, dat moet. En met mijn hoofd snap ik het dat bepaalde afwegingen worden gemaakt, maar gevoelsmatig doet het heel veel pijn. Wij artsen zijn ook niet van steen. Mensen die uiteindelijk niet naar de IC gaan, of uit eigen overweging omdat ze vinden dat ze een mooi leven hebben gehad, of na een advies van de ethische commissie, zijn dagenlang nog best ziek. Als ze beter worden, maken ze onze dag! Sommigen halen het helaas niet. Daar hebben we gelukkig nog niet veel van gehad. Normaliter zijn de meeste mensen wel voorbereid op hun sterven, zoals bij uitgezaaid kanker. Covid-patiënten worden overvallen en dat maakt meer indruk. Vandaar dat er psychologen klaar staan voor zowel familie als de medewerkers.”

Bovendien doemt het verschijnsel van indirecte sterfte op. De focus ligt op Covid-patienten, dus andere operaties worden uitgesteld. “Er blijven natuurlijk meerdere OK's open voor spoedzaken en oncologische ingrepen. Overige operaties  worden meer kritisch beoordeeld. Alle geplande zorg voor bijvoorbeeld heupprotheses of knieoperaties wordt op de lange baan geschoven. Ook huisartsen zijn meer terughoudend bij doorverwijzen dan in niet-Covid-tijd om ons en het systeem niet onnodig te belasten. Om te voorkomen dat niet Covid-patienten de dupe worden van deze situatie, moeten we wel met z’n allen extra alert blijven." 

Een van de frustrerende zaken op dit moment is dat er behalve ondersteunende behandeling nog geen goede behandelmethode is ontdekt en een vaccin schiet nog niet op. "Voorlopig moeten we voorzichtig zijn. Ik denk dat we een goede balans moeten vinden. Daar bedoel ik mee dat de besmettingen dusdanig worden uitgesmeerd over de tijd, dat de zorg het aan kan. Want tachtig procent van de bevolking moet het krijgen, in de milde vorm vooral, zodat groepsimmuniteit ontstaat. Dat is het beste vaccin. En dan moet je hopen dat het niet ontploft en de ziekenhuizen het gewoon aan kunnen, dat de gevallen langzaam binnenkomen en je genoeg capaciteit overhoudt voor normale zorg.” 

Ook El Moussaoui ziet berichten rondgaan waarin corona wordt gelijkgesteld aan de griep, en dat daar jaarlijks ook duizenden mensen aan overlijden. “Dit is echt veel meer dan een griep. We waarschuwen mensen omdat we onder de indruk zijn. We zien elk jaar influenza, maar dit virus is nog nieuw voor de mens. En omdat er geen groepsimmuniteit is, worden veel mensen ziek en is het besmettelijker dan een griep. Uiteindelijk zal ook Covid zich gaan gedragen als influenza, maar we moeten er wel eerst doorheen met ons allen.”