Veroudering wordt verleden tijd

Afgelopen jaar zijn de zorgkosten - weer - naar een recordhoogte geschoten. Voor 2020 wordt 88 miljard euro beschikbaar gesteld. Alleen al de zorg voor mensen met dementie ligt boven de negen miljard euro. De verwachting is dat die groep alleen maar groter wordt.  

Afgelopen oktober pleitten 67 zorgprofessionals in NRC (€) voor een andere aanpak: preventie. Het kabinet komt deze zomer met voorstellen om de zorg in de toekomst betaalbaar te houden.  

Voor verouderingsonderzoekers is de oplossing duidelijk: we moeten veroudering tegengaan. “Veroudering is de bron van al het kwaad,” zegt Peter de Keizer, verouderingsbioloog en onderzoeker aan het UMC. “Veroudering is de bron van veel ziektes, daar begint het.” 

Dat idee is nog een beetje wennen. Ook Eline Slagboom maakte onbegrip mee. Ze is voorzitter van de Nederlandse Vereniging voor Verouderingsonderzoek (DuSRA) en onderzoeker bij het Leids Universitair Medisch Centrum (LUMC). “Ik begon ongeveer dertig jaar geleden met het verouderingsonderzoek,” zegt Slagboom. “En dan liep ik tegen grote muren op. Mensen zeiden: ‘Veroudering, dat is gewoon slijtage.’ Dementie was slijtage, artrose was slijtage, alles was slijtage. Dan bedoelde men eigenlijk: uitzingen, pappen en nat houden. Er is niks tegen te doen.” 

Maar het wordt steeds duidelijker dat dat dus níet zo is. Vooral dieronderzoeken hebben dat de laatste jaren aangetoond. Zo hebben onderzoekers muizen weten te verjongen en konden ze wormen langer laten leven. Ook het beperken van calorieën bleek in dieronderzoeken positief te werken tegen verouderingsprocessen. “Je ziet dat je door aan een aantal knoppen te draaien, je de slijtage kunt vertragen,” zegt Slagboom. “En daarmee dus allerlei aspecten van gezondheid verbetert.”

Tekst gaat door na afbeelding

Slagboom legt uit dat het verouderingsonderzoek zich richt op een algemene vertraging, dus een vertraging van veroudering in meerdere cellen en weefsels. Hiermee vertraag je het ontstaan van meerdere ziektes tegelijk. “Je richt dan niet al je pijlen alleen op het terugdringen van dementie; je richt je pijlen op je darmen en spieren, je immuunsysteem, je stofwisseling. Dat zijn echt de motoren van veroudering.”    

Een belangrijke mijlpaal in het verouderingsonderzoek was in 2013, toen het paper ‘The Hallmarks of Aging’ werd gepubliceerd. Hierin werden negen oorzaken van veroudering op een rijtje gezet.  

Volgens De Keizer is het verouderingsonderzoek twintig jaar geleden pas écht opgekomen. “Onderzoek naar bijvoorbeeld kanker loopt al veel langer. We weten dus nog maar kort iets. Dus je kon niet echt samenwerken, want niemand wist wat. De laatste jaren zijn er grote stappen gemaakt, dus nu kun je bruggen bouwen." 

De aandacht voor verouderingsonderzoek groeit hard. In april vorig jaar werd bijvoorbeeld 8,5 miljoen euro verzameld voor onderzoek naar gezond ouder worden. ZonMw, de financieringsorganisatie voor gezondheidsonderzoek en innovatie, gaf al vier miljoen. 

Ook Slagboom is het opgevallen dat er meer aandacht is voor verouderingsonderzoek. Dat komt omdat het onderzoek beter wordt en er dus meer geld naar toe gaat, maar er is volgens Slagboom een nog belangrijkere reden: onze bevolking vergrijst. 

Dat onze bevolking vergrijst wisten we allang, maar nu kunnen we er niet meer omheen. Volgens Marike Knoef, hoogleraar economie aan de Universiteit Leiden, zijn we nog niet eens op het hoogtepunt. “In 1950 hadden we voor iedere oudere, zes mensen in de werkende leeftijd,” zegt Knoef. “En nu is dat ongeveer drie werkenden op één oudere. En in 2040 is dat twee werkenden op één oudere. Dus het gaat nog wel eventjes zo door." 

En dat komt niet alleen maar door de babyboom-generatie, maar vooral omdat we langer blijven leven.

Tenminste, het langer blijven leven op zich is geen probleem. Maar de meeste mensen worden niet op een gezonde manier oud. “Het is helemaal opgerekt,” zegt Slagboom. “Je hebt nog steeds het probleem dat een deel van de bevolking niet gezond de zestig naar de tachtig haalt. Dat probleem is niet weggegaan.” 

En daarnaast hebben mensen vaak niet één ziekte, maar meerdere tegelijk, vervolgt Slagboom. “Een arts weet heel goed wat hij moet doen met hartproblemen in een lichaam, maar zodra er andere ziektes bij komen, wordt het meteen gecompliceerd.  

“En de groep die dat tussen de zestig en tachtig ontwikkelt, is er nog steeds. Maar met die stijging van de levensverwachting is er een groep bijgekomen die nu door allerlei omstandigheden ziektes is ontsnapt en is blijven leven. Maar ook bij hen heeft het grootste gedeelte aan het einde van het leven hetzelfde probleem.”

Onderzoeker en professor Yurii Aulchenko verwijst ook naar die ongezonde manier van oud worden. “Het is niet zo dat mensen alleen lang willen leven, maar ook op een gezonde en actieve manier,” zegt Aulchenko. “Mensen weten veel over de levensverwachting, maar ze weten weinig over de gezonde levensverwachting. Terwijl we daar allemaal mee te maken hebben.” 

Het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) doet sinds 1981 onderzoek naar vijf varianten van de gezonde levensverwachting. Vanaf onze 65e was de gemiddelde levensverwachting in 2018 voor mannen ongeveer 19 jaar, en voor vrouwen ongeveer 21 jaar. Alle varianten van gezonde levensverwachtingen liggen daar onder. Dat is logisch, maar sommigen liggen er wel heel ver onder. Vooral de levensverwachting vergeleken met de leeftijd waarop we chronische ziektes kunnen verwachten, is opvallend. 

Het CBS heeft gekeken naar de ziektes astma, chronische bronchitis, hartafwijkingen, beroerte, hoge bloeddruk, maag-darm stoornissen, suikerziekte, rugaandoeningen, reumatische/gewrichts-aandoeningen, migraine en kanker.  

Toch zijn er ook mensen die zonder problemen een hoge leeftijd bereiken. Afgelopen december overleed de toen oudste inwoner van Nederland. Zij is 114 jaar geworden, en woonde zelfs tot op 105-jarige leeftijd zelfstandig.  

Slagboom bestudeert dit soort mensen en families. In deze families bereiken mensen een hoge leeftijd zonder ziek te worden. Pas aan het einde van hun leven krijgen ze bijvoorbeeld een longontsteking en overlijden ze. “Maar dat is maar voor een paar mensen weggelegd,” zegt Slagboom. “De hoop is natuurlijk dat je vanuit dat verouderingsonderzoek alles vertraagt voor mensen die wel ziektes ontwikkelen. 

“Je wil dat zoveel mogelijk mensen het grootste deel van hun levensduur zo gezond mogelijk zijn. Het zou nooit zo zijn dat iedereen honderd wordt. Maar wat je echt wilt, is dat voor iedereen die tachtig wordt, ze tot hun 75e hartstikke gezond blijven.”

Wanneer gaan we dan echt iets merken van dat verouderingsonderzoek? “Ik zou vroeger heel vaak gedacht hebben: Daar kan ik helemaal niks over zeggen,” zegt Slagboom. “Terwijl ik nu eigenlijk denk dat tussen nu en tien jaar er dingen zullen zijn waar ik vreselijk geïnteresseerd in ben.” 

Volgens Slagboom wordt er vaart achter gezet, omdat we meer moeten bieden aan ouderen dan er nu is. Maar, ze vindt wel dat we soms een paar stapjes terug moeten doen. Tussen dieronderzoek en echte oplossingen voor mensen zitten nogal wat stappen. 

“In diermodelonderzoek zeggen we vaak: ‘Oh we kunnen van alles, want we kunnen de worm langer laten leven.’ Natuurlijk, voor een bioloog is dat waanzinnig dat dat kan. En sinds ons genetisch onderzoek in die langlevende families denk ik ook: ‘Verdorie, het is er ook bij de mens. Dus het moet kunnen.  

“Maar bij de mens moet je dan vervolgens even twee stappen terugnemen. We gaan geen hype creëren. Want je moet goed bedenken: Voor wie is het een oplossing? En wanneer zou je dan beslissen dat die persoon het moet gaan gebruiken? Wat moet je dan wel allemaal niet weten van die persoon? Het is veel ingewikkelder.”

Zo moet je onder andere weten wanneer iemand begint met verouderen. Die zogeheten ‘biomarkers’ zijn nog niet helemaal in beeld. Via die biomarkers kun je zien hoe oud iemand ‘van binnen’ is, want dat verouderingsproces verschilt bij iedereen. 

Maar ondertussen hebben sommige onderzoeken al de derde fase bereikt, een fase waarin medicijnen of behandelingen bij mensen worden getest. De Australische bioloog en Harvard-hoogleraar David Sinclair slikt zelf al bepaalde stoffen. (Al raadt hij het anderen nog niet aan, want er moet nog meer onderzoek komen.) Maar op verschillende websites kun je toch al supplementen bestellen die het verouderingsproces zouden vertragen.  

Sinclair praat zelfs over het terugdraaien van veroudering, waarbij je je lichaam dus verjongt door het via medicijnen te herstellen. Hoe vaak dat zou kunnen is natuurlijk nog niet duidelijk, maar het klinkt veelbelovend.  

Maar op een soort wonderpil zit Slagboom niet te wachten. Dat gaat er waarschijnlijk ook niet komen, omdat veroudering dus met veel verschillende processen te maken heeft. Slagboom zou graag zien dat mensen bewust worden dat ze zelf al heel veel kunnen doen. “Door echt gezond te leven: veel bewegen, goed slapen, geen stress.” Slagboom weet dat veel mensen dat niet zo makkelijk vinden, maar het is wel waar. 

Vorig jaar februari concludeerde een studie uit Rotterdam dat je door een gezonde levensstijl wel zes jaar langer kan leven dan iemand die ongezond leeft. Daarnaast krijgen gezonde mensen veel later ouderdomsziekten. En afgelopen december bracht het Nederlands Innovatiecentrum voor Leefstijlgeneeskunde (Lifestyle4Health) een bundel uit getiteld ‘Wetenschappelijk bewijs leefstijlgeneeskunde’. In de bundel worden verschillende chronische ziektes besproken zoals hart- en vaatziekten, dementie en diabetes type 2, en dat je daar zelf al veel tegen kunt doen.  

Slagboom zou het dus zonde vinden als we ons te veel focussen op nieuwe medicijnen, en leefstijl achterwege laten. Het moet hand in hand gaan. “Het hangt samen, je kunt niet net doen alsof alleen maar het ontwikkelen van een pil de oplossing wordt.  

“Wie loopt het risico? Wat doe je dan eerst? Hoe probeer je mensen zelf bij die gezondheid te betrekken? En wat heb je dan nog achter de hand als het niet werkt bij mensen, en ze gaan toch hard achteruit? Het moeten niet allemaal ‘silo’s’ zijn. Dat het ziekenhuis zegt: ‘Wij wachten wel af tot ze aan de poort verschijnen.’ Of de huisarts zegt: ‘Goh, je moet een beetje wandelen.’ Dat gaat ook niet helpen.” 

Slagboom benadrukt nog eens dat we niet allemaal 110 jaar hoeven worden, maar dat we eerder kunnen ingrijpen. “Je wilt detecteren dat ik in de gevarenzone zit, en meteen weten: Wat kan ik daar zelf aan doen?” 

Iedereen gezond tot aan hun tachtigste. Of misschien wel tot aan hun honderdste. Hoe gaat ons leven er dan uit zien? Werken we allemaal langer door? Gaan we langer naar school? Hoe onze maatschappij er precies uit gaat zien, is nog niet te zeggen. Maar econoom Knoef denkt wel dat het positief gaat zijn voor onze economie. 

“Die vergrijzing heeft een grote impact op de samenleving,” zegt hoogleraar Knoef. “Tegelijkertijd zie je ook dat er wordt nagedacht over een nieuw pensioenstelsel dat meer toekomstbestendig is, er wordt nagedacht over duurzame zorg, duurzame inzetbaarheid. Dus er wordt wel over nagedacht over hoe we die vergrijzing het hoofd kunnen bieden, zodat we die toekomst tegemoet kunnen.” 

Misschien dat het verouderingsonderzoek dé oplossing biedt. Het klinkt allemaal nog een beetje als een droom, maar wel een droom die steeds dichterbij komt. En voor Slagboom is dat het ook echt. “We zijn gewoon langer gaan leven. En in dat lange leven bestaat ongeveer twintig procent uit pijn, problemen en chronische ziektes. Het lijkt mij een uitstekend idee als je die periode zou kunnen verkleinen. Dat is de droom.”