3 redenen voor het personeelstekort in de zorg

Hugo Borst en Carin Gaemers kregen het in 2017 voor elkaar. Na hun manifest Scherp op ouderenzorg, waarin ze meer geld voor de verpleeghuiszorg eisten, werd in het regeerakkoord opgenomen dat structureel 2,1 miljard euro extra naar 'liefdevolle zorg voor ouderen' zou gaan. 

Deze week bleek uit een enquete van beroepsvereniging Fizi dat zorgprofessionals verwachten gemiddeld veertig procent van dat geld niet te kunnen benutten. Fizi geeft als mogelijke verklaring dat 85 procent van dat geld moet worden besteed aan het aantrekken van nieuw personeel. Dat nieuwe personeel zou door de krapte op de arbeidsmarkt niet kunnen worden verkregen. 

Opmerkelijk, want met 2,1 miljard euro per jaar aan extra geld zou je wel wat personeel moeten kunnen lokken, zou je denken. Hoe hoog dat bedrag wel niet is, legde Kees Kraaijeveld, directeur van Argumentenfabriek, vorig jaar al uit in een video voor Human. 

Ondankbaar
Is dat bedrag van 2,1 miljard euro dan zo hoog dat het niet opgemaakt kan worden, hoe goed zorginstellingen ook hun best doen? Is werken in de zorg zo'n ondankbare taak geworden dat niemand het meer wil doen, zelfs niet voor méér geld?

We vroegen het aan Carin Gaemers, mede-auteur van het manifest Scherp op ouderenzorg. Zij gaf ons drie redenen waarom de financiële managers in de zorg geen bestemming kunnen vinden voor het riante budget.

Tekst loopt door onder video.

Zorginstellingen richten zich volgens Gaemers nog te veel op medische verzorging. 'Ik snap dat het instellingen niet lukt om geschoold personeel aan te trekken. Maar dat wil niet zeggen dat je niet ander personeel in de zorg aan het werk kunt zetten. Zorg is de afgelopen jaren teruggebracht naar een soort bed-, bad- en broodregeling plus incontinentiemateriaal en medicatie. Maar mensen die 24-uurs zorg behoeven, hebben veel meer nodig dan dat.'

'Of je met elkaar een beetje prettig de dag door kan brengen, dat is inmiddels net zo belangrijk. Zorginstellingen zijn tegenwoordig zelfs wettelijk verplicht welzijn even belangrijk te maken als verpleegkundige zorg. Een wandeling, een spelletje, een puzzel, de sfeer op de afdeling: al die gewone dagelijkse dingen die voor mensen met dementie het leven een stuk dragelijker maken.'

Omslag
De organisaties die dat al doen, lukt het wel om dat geld te besteden, zegt Gaemers. 'Die maken gebruik van zij-instromers bijvoorbeeld, of ze gaan intern opleiden. Dat tekort op de arbeidsmarkt gaat over mensen die een zorgopleiding gevolgd hebben en bepaalde medische handelingen mogen verrichten. Maar je kan prima iemand een gezellige dag bezorgen zonder dat je in staat bent om een prik te geven of een verband te leggen.'

'De laatste jaren zijn er erg veel mensen ontslagen in beroepen waar klantvriendelijkheid een grote rol speelde. Vanuit dezelfde competenties kun je heel goed werken in een verpleeghuis. Je moet een beetje hart voor de mensen hebben. En je moet weten: hoe stel je je dienstbaar op, want het is hun leefomgeving waar je deel van uit maakt.'

Is dat dan niet gevaarlijk, werken zonder medisch personeel op een afdeling? Gaemers: 'Je moet weten: wanneer ontstaat een situatie waarbij ik een gediplomeerde moet laten komen. Dat is heel goed aan te leren. Als zorginstelling moet je wel genoeg mensen in dienst hebben dat iemand dan direct ter plaatse kan zijn.'

Tekst loopt door onder video.

Te veel denken in termen van verpleegkundig personeel is één deel van het probleem, volgens Gaemers. Maar er is nóg een reden voor die krappe arbeidsmarkt: belabberd werkgeversschap. 'Neem nou 24-uurs contracten,' zegt Gaemers. 'Het gros van die contracten zit tussen de acht en 24 uur, omdat die zo fijn roosteren. Dat wordt dan verdedigd met: "Het zijn toch allemaal vrouwen met gezinnen en die vinden het prettig om parttime te werken." 

'Maar als ik net van de opleiding kom en ik wil een autootje of straks een wereldreis maken, of gaan samenwonen met m'n vriend(in), wat heb ik dan aan die aanstelling voor 24 uur? Bovendien moet je wel minimaal vijf dagen per week beschikbaar zijn. Wil jij voor zo'n werkgever werken?'

'Tegen zorgaanbieders die klagen over de krappe arbeidsmarkt zeg ik altijd: negen van de tien keer heb je gewoon mensen in huis die meer willen werken. Maar dat betekent wel dat je je rooster anders moet gaan indelen.' 

Eigen invulling
Gaemers komt op stoom. 'Je gaat in de zorg werken omdat je dat werk mooi vindt. Je wordt opgeleid en toegerust met vakkennis. Dan kom je in een zorginstelling en blijkt dat alles strak in protocollen, werkprocessen en zorgroutes is gegoten. Zodat je van de ene taak naar de andere moet hollen en je eigen invulling daarbij niet belangrijk is.'

'Je krijgt niet meer de kans om, zoals vroeger, mensen goed te leren kennen, en met die kennis een beetje te gaan spelen. Zo van: als we het nou eens zo proberen, dat vindt meneer of mevrouw misschien prettiger. Je werk is dermate in stukjes opgedeeld dat je niet je vanuit je eigen oordeel en je overleg met je collega's keuzes kan maken. Wat mensen die lang in het vak zitten het vaakst zeggen tegen Hugo (Borst, red.) en mij: "Dit is mijn vak niet. We zouden willen dat we ons vak weer terugkrijgen"'.

Stel dat zorgaanbieders ook niet-medisch geschoolde werknemers aannemen, en parttimers of zzp'ers weer vast in dienst nemen voor veertig uur. Dan is 2,1 miljard euro per jaar nog steeds een hele hoop geld. Is er echt zoveel geld nodig om dat personeel aan te trekken?

Gaemers denkt van wel. 'Maar', zegt ze, 'die 2,1 miljard is nú nodig omdat zorginstellingen zo raar zijn ingericht. Die organisaties zouden heel anders ingericht moeten worden.'

'Nu houden ze bijvoorbeeld leerstoelen in de lucht, ze brengen tijdschriften uit voor hun stakeholders, ze vliegen de hele wereld over naar symposia, waar overigens nooit een zorgmedewerker naartoe gaat. Geldverslindende ICT-systemen. Het is een hele cultuur op zich.'

Alleen maar zorg
'Kijk de jaarverslagen er maar op na. Overal waar de bewoners slechte zorg krijgen, daar doen instellingen van alles op het internet. Daar hebben ze een hele managementlaag zitten die druk bezig is met het maken van beleid en allemaal andere interessante dingen, maar ze hebben nog nooit een bewoner gezien.'

'En al die jaren dat ik in huizen kom waar ik zie dat het wél geweldig gaat, waar ik denk: hier zou ik naartoe willen, of hier zou ik een dierbare durven achterlaten, doen ze juist geen overbodige activiteiten. Daar houden ze de overhead kosten zo beperkt mogelijk, en leveren ze gewoon alleen maar zorg.'

Aanstaande 5 april verzorgen Carin Gaemers en Hugo Borst de Socrateslezing over waar het misgaat is en hoe het beter kan in de (ouderen)zorg. Bijwonen? Ga naar onze vrienden van het Humanistisch Verbond.