De vijf beste documentaires van 2017

Eén ding hebben de films die de selectie haalden met elkaar gemeen. Documentairemaker Kees Vlaanderen: ‘Ze zijn allemaal zo indrukwekkend, omdat de makers met veel aandacht en liefde gedurende lange tijd hun personages volgen. Dat maakt de films zo menselijk. Ze laten zien hoe mensen soms lijden, maar ook veerkrachtig zijn. Inspirerende verhalen voor iedereen die zich het lot van de ander aantrekt, en om die reden ook eigen aan het humanisme.’

Vrijwel alle kinderen in de klas van juf Kiet zijn nog maar kort in Nederland. Je ziet aan de aandoenlijk jonge koppies dat ze niet alles begrijpen van wat ze zegt. Juf Kiet doet dag in dag uit haar best om ‘haar’ kinderen Nederlands te leren lezen en schrijven. De film ging in 2016 in première en was internationaal geliefd. In totaal kreeg de film vier prijzen, waaronder het Gouden Kalf voor beste lange documentaire op het Nederlandse Film Festival 2017.

Makers Peter en Petra Lataster ontmoeten elkaar op de Filmacademie. Sindsdien maken zij samen documentaires. ‘We zoeken naar beelden die passen bij een wereld die gecompliceerder en fascinerender is dan het vaak op het eerste gezicht lijkt. De schoonheid van het alledaagse en de ontroering die we voelen wanneer we deelgenoot worden van echte emoties en gebeurtenissen proberen we in onze documentaires over te brengen.’

Dankzij oude brieven van haar moeder komt Aliona van der Horst veel te weten over het familieverleden. Het is duidelijk dat haar oude tante de gruwelijke herinneringen aan het verleden heeft verdrongen. Zij overleefde de hongersnood, net als vijf van haar zussen. Maar twee andere kinderen stierven.

In Liefde is aardappelen bezoekt Van der Horst haar Russische familie na de dood van haar moeder, omdat ze met neven en nichten erfgenaam is van het houten familiehuis op het platteland. Om precies te zijn heeft ze recht op zes vierkante meter, éénzesde van het huis. De filmmaker grijpt het bezoek aan om diep in het familieleven te duiken.

The long season richt zich op één tentenkamp in een enorm landschap van nederzettingen. In een achtbaan van emoties gaan we de film door. Alle inwoners van de vluchtelingenkampen worden voortdurend geconfronteerd met hetzelfde dilemma: terugkeren of blijven?

De beelden zijn op een opvallende manier gedraaid. De camera zweeft tussen de mensen en gebeurtenissen door. Zo vangt Leonard Retel Helmrich momenten van kwetsbaarheid, angst en hoop.

Alicia woont in een kindertehuis, omdat haar moeder de zorg voor haar dochter niet kan dragen. Daarom is Alicia in afwachting van plaatsing bij een nieuw gezin. Ze heeft haar eigen kamertje, maar heeft eigenlijk geen thuis. ‘Niemand wil mij hebben’ zegt ze tegen de leiding, die haar probeert gerust te stellen. Op een dag zullen ze voor haar een plekje vinden, beloven ze. De film brengt het dagelijks leven van Alicia drie jaar lang in beeld.

Maker Maasja Ooms zat de eerste jaren van haar leven zelf in een kindertehuis. Hoewel haar verhaal naar eigen zeggen compleet anders is dan dat van Alicia, was haar eigen ervaring wel de inspiratie voor de film. In een interview met de VPRO zegt Ooms: ‘Er moet niet te lichtzinnig over pleegzorg gedacht worden. Je kunt niet zomaar een kind “redden”. Kinderen hebben jou niets te bieden en als pleegouder mag je geen verwachtingen hebben van een kind. Alicia verdient pleegouders die onvoorwaardelijk en goed voor haar zorgen.’

Lenno is tien en doet heel erg zijn best om niet te snel boos te worden. Dat is lastig als je vader, je rolmodel, niet goed kan communiceren en grenzen keer op keer overschrijdt. Lenno heeft een maanvis, die gedurende de film zowel een klankbord als spiegel voor zijn worstelingen en gedachten is. Maanvissen staan bekend als een agressieve diersoort, maar onder de juiste omstandigheden kan hij uitgroeien tot een zachtaardig exemplaar dat zijn plek kan vinden tussen de andere vissen. Zowel Lenno als de maanvis zijn op zoek: naar hun plek in het aquarium, het gezin en de maatschappij.

‘Ik wil graag films maken waarin de “bad guy” goed kan zijn en vice versa. Ik wil de kijker geen moreel kompas meegeven, maar ze door mijn werk uitdagen om hun eigen vooringenomen percepties over het leven kritisch te bekijken’, zegt regisseur Shamira Raphaëla. Lenno en de Maanvis kreeg de IDFA Award voor beste kinderdocumentaire.

Als afsluiter een mooi begin voor het nieuwe jaar: onze serie De Locker, met korte documentairefilms voor en door jongeren. Er worden onderwerpen aangesneden waar jongeren mee bezig zijn, maar niet altijd makkelijk over praten. 

In het nieuwe jaar gaan we daarmee weer volop aan de slag. Bekijk hier een fragment.