‘In eerste instantie omdat ik na de dood van mijn beste vriendin ging kijken wat voor informatie er over zelfdoding te vinden is. Een heleboel, maar eigenlijk altijd gericht op de mensen die zelf depressief zijn. Als het wel gericht is op naasten, is het vooral uitleg over waarom iemand zoiets doet. Naar mijn idee was er veel te weinig informatie die naasten kunnen helpen met hun eigen situatie. Ik had het gevoel dat er geen aandacht was voor het leed dat zij meemaken.’
Toen zijn beste vriendin uit het leven stapte, besloot Cláudio de Oliveira Marques het taboe over zelfdoding te doorbreken. Een Onvergetelijk Afscheid is dit jaar te zien op het Nederlands Filmfestival.
Waarom wilde je deze film maken?
Welke informatie miste je dan?
‘Bijvoorbeeld over hoe je een gesprek aangaat met iemand waarvan je vermoedt dat hij of zij met gedachten over zelfdoding rondloopt. Zoals: wat kun je wel en niet vragen? Maar misschien ook over dat het prima is om je heel slecht te voelen nadat een naaste uit het leven is gestapt. Want als zoiets eenmaal gebeurd is, spreken we vooral over hoe erg het is dat deze persoon dit als enige uitweg zag. Dat is een logische reactie, want het voelt oneerlijk om het als naaste over je eigen verdriet te hebben. De overledene voelde zich blijkbaar nog veel slechter.’
Tekst gaat verder onder afbeelding
©
poster / Een onvergetelijk afscheid
Waarom denk je dat veel mensen niet over hun gedachten over zelfdoding praten met naasten?
‘Ik denk dat veel mensen die voor dat einde kiezen zichzelf een last vinden voor hun omgeving. Door zo’n onderwerp aan te snijden, doe je daar nog een schepje bovenop. Wat je veel hoort, is dat mensen het punt voorbij zijn dat ze beseffen dat degenen die ze achterlaten heel verdrietig zullen zijn. Ze zien het echt als een opluchting voor hun omgeving dat zij niet meer hoeven te leven met de regenwolk die ze met zich meedragen. Tot slot kan iemand bang zijn dat zijn of haar omgeving alles zal doen om het tegen te houden als hij of zij de plannen met hen deelt.’
Denk je dat er een taboe is op zelfdoding?
‘Ja, dat is ook een van de redenen waarom ik de film heb gemaakt. Ik merkte dat taboe zelf ook. Mensen weten niet wat ze met het onderwerp aan moeten. Het gesprek loopt snel vast en je merkt dat mensen er liever niet over praten. Dus toen ik wist dat mijn film sowieso op tv zou komen en een groot publiek zou bereiken, was dat een extra reden om een film over zelfdoding te maken. Op tv is er wel van alles over te zien, maar dat is vaak vrij voorzichtig. Ik wilde het bespreekbaar maken.’
Tekst gaat verder onder afbeelding
©
still / Een onvergetelijk afscheid
Waarom moeten mensen jouw film kijken?
‘Ik hoop dat mensen ontdekken dat vragen als “wil je dood?” of “wat voor plannen heb je?” helemaal niet eng zijn en juist hele mooie dingen opleveren. Vaak zijn mensen bang dat ze door erover te praten hun naasten op ideeën brengen, maar onderzoek heeft aangetoond dat het voor zo iemand juist een hele opluchting is. Als er iemand in je omgeving eerlijk zegt “vertel maar gewoon, ik kan het aan” zet dat een deur open om er wel over te praten. Dat heeft juist hele positieve effecten omdat de kans dan groter is dat je zelfdoding voorkomt.’
Je vroeg je af of het beter is om van tevoren weten dat iemand met gedachten over zelfdoding rondloopt: Hoe kwam je op deze vraag?
‘Ik was vrij snel over het punt heen dat ik boos op mijn vriendin was of haar iets kwalijk nam. Wat wel bleef was een trauma doordat ik haar lichaam had gevonden. Hierdoor dacht ik: als je me van tevoren had verteld wat je van plan was, had dat traumatische deel me bespaard kunnen blijven. Dan was de verwerking misschien makkelijker geweest. Ik ben nu een half jaar bezig geweest met traumatherapie voordat ik kon beginnen aan het rouwproces.’
Wat heeft het maken van deze film met jouw eigen verdriet gedaan?
‘Op momenten was het heftig, maar ik wist waaraan ik begon en daar moet je even doorheen. Het maken van de film was geen echte verwerking, maar door er zo intensief mee bezig te zijn kon ik mijn eigen verdriet even op een zijspoor zetten. Het was heel prettig om veel verschillende ervaringen en verhalen te verzamelen voordat ik met mijn eigen verwerking begon. Door het filmtraject van een jaar ging de verwerking daarna makkelijker.’
Tekst gaat verder onder afbeelding
©
still / Een onvergetelijk afscheid
Hoe heb je die verhalen en personen in je film gevonden?
‘We hebben tijdens ons onderzoek veertig depressieve mensen benaderd, voornamelijk via Facebook. Daar heb je heel veel groepen waar mensen steun bij elkaar zoeken. Het was verbazend hoeveel mensen hun verhaal wilden delen op tv. Ook de drie personen in de film hebben we via deze weg gevonden.’
Wat hebben de drie hoofdpersonen gemeen?
‘Ze hebben alle drie iets opvallends met de bespreekbaarheid rond het onderwerp. De eerste jongen worstelt zelf met suïcidale neigingen en wil er graag met zijn vrienden over praten. Zijn vrienden zeggen echter: we weten dat je hiermee zit, maar we doen liever alsof er niets aan de hand is. Hij loopt dus tegen dat taboe aan. Daarnaast is er een moeder wiens dochter al een paar pogingen heeft gedaan. Zij staan symbool voor de machteloosheid: de moeder wil wel met haar dochter praten, maar weet niet hoe ze daarover moet beginnen. In de film hebben ze voor het eerst echt een gesprek waarin ze directe vragen aan elkaar durven stellen. Tot slot is er een dame die haar vriend al aan zelfdoding heeft verloren. Zij konden er als stel juist zó goed over praten dat hij al zelfs een aantal data had verteld waarop hij het zou doen. Zij had goed door dat ze het niet kon voorkomen en kon alleen maar hopen dat hij bij zou draaien. Alle drie de verhalen gaan dus over wat het aan beide kanten met iemand doet als er wel of niet over suïcidale gedachten gesproken wordt.’
Welk inzicht heb je zelf gekregen door deze film te maken?
‘In eerste instantie riep ik heel hard: had het nou maar gezegd! Toen sprak ik veertig mensen die soms nog gekkere dingen dan ik hadden meegemaakt, of die het wel van tevoren wisten. Daardoor ben ik toch gaan twijfelen of ik het eigenlijk van tevoren wel had willen weten. Op het moment dat iemand zulke gedachten met je deelt, doe je geen oog meer dicht. Je houdt er dan altijd rekening mee dat het een keer kan gebeuren. Toch denk ik uiteindelijk: dat het een enorme bak ellende is, daar kom je niet onderuit. Maar laten we die ellende dan in ieder geval delen, zodat we er niet allebei alleen voor staan.’