Kees Kraaijeveld is een van de sprekers tijdens 'Grote Denkers van bijzondere Nederlanders'. Over hoe ideeën levens veranderen en jouw blik openen. Wat is eigenlijk de kracht, het idee achter deze aandacht voor ideeën?

Hoe belangrijk is het dat we ideeën canoniseren en gezamenlijk herinneren?
'Mensen onderschatten de macht van ideeën. Ze kunnen gemeenschappen vormen en verscheuren. Beschaving bestaat alleen bij de gratie van de wens tot samenleven. Permanente reflectie en het steeds opnieuw onder woorden brengen van deze wens en van de verbindende ideeën die erbij horen, is noodzakelijk om de beschaving vitaal te houden', vertelt Kraaijeveld. 

'Het is onze verantwoordelijkheid en morele plicht om de culturele erfenis die we hebben ontvangen, te bewaren, te onderzoeken, te overdenken, te verbeteren en te vermeerderen. Zodat – en ik haal hier graag John Dewey aan – de generaties na ons deze erfenis in meer solide en zekere vorm ontvangen.'

Hoe doe je dat in je eigen leven?
'Ik vind het nodig om mooie ideeën te repeteren, bijvoorbeeld door erover te praten of te schrijven. Zelf ben ik een trouw dagboekschrijver. Dat is een praktische vorm van zelfverwoording die van belang is om onze gewoonten, ons karakter en onze innerlijke beschaving te onderhouden. Niet voor niets hebben veel religies rituelen waarbij eindeloos bepaalde teksten of liederen worden herhaald. Dat is in mijn ogen een (collectieve) manier om het levensverhaal dat we het 'zelf' noemen te onderhouden.'

Wat is er (bij jou) voor nodig om geraakt te worden door een idee? Welke ideeën beklijven? 
'Als je het over ‘beklijven’ en ‘geraakt worden’ hebt, denk ik dat er twee typen ideeën zijn. Ten eerste de ideeën die op een helderder of fraaier manier verwoorden wat je ergens zelf ook al vond. Ze spreken aan, omdat ze zelfbevestigend zijn. Dit type ideeën zie ik als verwoordingen van je eigen overtuigingen. Zulke ideeën spelen een rol bij het in goede banen leiden van je eigen leven. Voor mij kunnen dat zelfs enkele begrippen zijn. ‘Ankerwoorden’, noem ik ze. Woorden die je direct aanspreken en die je aandacht richten op het goede. In mijn geval zijn dat woorden als: Sereniteit, Focus, Riten, Beschaving, Vastberadenheid, Denkgereedschap, Bestemming, Aandacht, Initiatief, Vrijdenkerij, Karakter, Denkindustrie, Cultuur, Bijeenkomst, Betekenis, Verlichting, Wijsheid, et cetera.'

'Het tweede type ideeën zijn de ideeën die juist niet in je eigen beperkte wereldbeeld passen, maar die daar juist als een bom een bres in slaan, omdat je ze vrijwel direct als overtuigend en waar ervaart. Wat je vond, staat ineens in een ander licht.'

Zoals?
'Een mooi voorbeeld is voor mij het beroemde ‘Gefühl über alle Gefühle’-citaat van Nietzsche: “Maar je als mensheid evenzeer verkwist te voelen zoals we een enkele bloei van de natuur verkwist zien worden – dat is een gevoel boven alle gevoelens.” Als je dat, zoals ik, nog niet had beseft, dan is het een groots inzicht, een heerlijke verbreding van je eigen denkraam. Een verruiming die ook nooit meer kan worden teruggedraaid.  Andere voorbeelden daarvan zijn concepten als: de ‘Survival of the fittest’-gedachte van Darwin. Of dus de sceptische doctrine van Russell, waarover ik op 10 juni vertel in DeLaMar.'

Wat raakte je zo aan Nietzsches citaat? Wat is een gevoel boven alle gevoelens?
'In onze hedendaagse taal betekent dat: een kick-ass inzicht. We denken er wel eens over na dat wij als individu vergankelijk zijn, en als het ware verkwist worden als een enkele lentebloesem. Maar betrek je die gedachte ook wel eens op de gehele mensheid? Dat is een groots idee dat bij mij echt binnenkwam en wel eventjes verwerkt moest worden. Die verwerking is trouwens een samenspel tussen denken en gevoel: ingrijpende ideeën komen heel emotioneel binnen; dan pas gaan we ze cognitief verwerken, proberen we ermee om te gaan en te verwoorden wat ons raakt.'

Bij jouw beschrijving van dat eerste type ideeën moet ik ook aan tegeltjeswijsheden denken. Kunnen die ook raken?
'Jazeker.'

Onlangs is er een Canadees onderzoek verschenen waarin een verband wordt gelegd tussen gebrek aan intelligentie en de mate waarin je je door tegeltjeswijsheden en quasi-diepzinnige quotes laat raken.
'Die kan ik in mijn zak steken, haha… Maar nee, ik herken dat beeld wel. Knuffel-ideeën noem ik dit soort quasi wijze citaten en frases: ze voelen fijn, we retweeten ze graag, op Facebook komen we ze voortdurend tegen, je doet het er goed mee.'

Hoe komt dat?
'Dat heeft te maken met identiteitsvorming. Zo laat je zien dat je een fijn, wijs mens bent. Veel daarvan is feel-good-rotzooi, betekenisloos geworden, versleten, de werking is eruit. Aan de andere kant: ik noemde het belang om ideeën te repeteren. Dat kan ook op een tegeltje.'

Dit artikel is geschreven door Bas Naber in opdracht van het Humanistisch Verbond. 

Kees Kraaijeveld is oprichter en directeur van De Argumentenfabriek. Hij brengt daar maatschappelijke dilemma’s en discussies in kaart – en veel van de onderliggende of ondergesneeuwde ideeën die daarbij een rol spelen.