In dit woelige verkiezingsjaar boog Het Filosofisch Kwintet zich in vijf afleveringen over de toekomst van de democratie. Het was het grote succes van de twintigste eeuw, maar in de eenentwintigste eeuw lijkt daar de klad in te zijn gekomen. Is dat zo? En hoe komt dat?

Onder leiding van Clairy Polak lieten deskundige denkers hun licht schijnen over de toekomst van de democratie. In vijf afleveringen onderzochten zij hoe de democratie bedreigd wordt door politieke en maatschappelijke versplintering, de macht van de markt en de aantrekkingskracht van het radicale alternatief. Hieronder de afleveringen samengevat in citaten.

Afl. 1 Democratie & Identiteitspolitiek
In de eerste aflevering ging het over identiteitspolitiek en nieuwe verzuiling. Hoe is te verklaren dat er na decennia van ontzuiling nu weer nieuwe kleine zuiltjes ontstaan? En wat zijn daarvan de gevolgen voor politiek en maatschappij? Te gast publicist Ian Buruma, filosoof Ivana Ivkovic, journalist Casper Thomas en politicoloog Ghassan Dahhan.

“Politieke opinies zijn steeds meer verbonden aan een idee van identiteit. Dat mensen die niet in de klimaatverandering geloven óók tegen immigratie zijn is rationeel gezien niet logisch, maar dat is wel wat er gebeurt.” (Ian Buruma)
“In het stemhokje denken mensen: wie ben ik? En niet: wat is een ideale samenleving?” (Casper Thomas)
“Identiteitspolitiek geeft houvast in onzekere tijden, maar de nieuwe verzuiling is ondermijnend voor de democratie. Het is een opmaat voor strijd en conflict.” (Casper Thomas)
“We hebben de behoefte om ons te onderscheiden van elkaar. Na de Koude Oorlog zijn we ons gaan onderscheiden van onszelf.” (Ghassan Dahhan)
“Als je je zo vastbijt in je identiteit dat het heilig wordt verklaard, dan heb je een enorm probleem voor een democratie. Want over heiligheid valt niet te marchanderen.” (Ian Buruma)

Tekst loopt door onder afbeelding

Ivana Ivkovic

“Opdeling in identiteiten is niet zo problematisch, maar het onvermogen om met de ander om te gaan wel.”

© privecollectie / Ivana Ivkovic

Afl. 2. Democratie & Propaganda
In de tweede aflevering ging het over de rol van informatie in onze democratie. Kan een feitenvrije maatschappij nog wel rechtvaardig zijn? Hoe bedreigend is propaganda voor de democratie? En welke rol spelen nieuwe technologieën in de verspreiding van ideeën die de democratie ondermijnen?  Te gast waren publicist Ian Buruma, socioloog Jaron Harambam, filosoof  Kees Kraaijeveld en filosoof Daan Roovers.

“De waarheid en de democratie staan altijd op gespannen voet met elkaar.” (Daan Roovers)
“Ook wij, Westerse landen, hebben last van propaganda met geopolitieke doeleinden.” (Jaron Harambam)
“Is alle waarheid een gevolg van belangen? En is die te toetsen?” (Ian Buruma)
“Het is van belang te kijken naar wie spreekt, maar het is ook belangrijk om te weten wie er dan niet spreekt.” (Daan Roovers)

Daan Roovers

“Er is veel aandacht voor meningsuiting, maar te weinig voor meningsvorming.”

© Anna van Kooij / Human

Afl. 3 Democratie & Markt
De derde aflevering ging over de rol van de markt in onze democratie. De globalisering heeft de nationale politiek grondig veranderd. Nationale politici dragen, ingegeven door de internationalisering van markten, steeds meer macht over aan supranationale instanties. Moet de politiek de economische ontwikkelingen willen bijhouden of zelfs beheersen? Is ze daar überhaupt toe in staat zonder het volk van zich te vervreemden? Of ondermijnt de markteconomie de democratie? Te gast waren schrijver Philipp Blom, economie Fieke van der Lecq, historicus Bas van Bavel, en Kim Putters, directeur van het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP).

“Als er iets misgaat worden de instituties gered, en niet wij, de bevolking.” (Philipp Blom)
“Als iedereen meedoet heb je een soort perfecte markt, maar burgers ondervinden allerlei barrières om mee te doen.” (Fieke van der Lecq)
“Zijn wij hier om de markt in leven te houden, of is de markt er ten behoeve van ons?” (Philipp Blom)
“De grote internationale instituties zijn technocratisch geworden, waardoor de politiek wordt uitgeschakeld.” (Kim Putters)
“De politieke instituties ontwikkelen zich niet snel genoeg mee met de mondiale kapitaalmarkten.” (Bas van Bavel)

Philipp Blom

“De democratie heeft wel een markt nodig, maar een markt heeft geen democratie nodig, kijk naar China.”

© Anna van Kooij / Human

Afl. 4 Democratie & Participatie
De vierde aflevering ging over democratie en participatie. Weinig mensen zijn nog lid van een politieke partij en de beste stuurlui staan steeds vaker aan wal. Heeft de vertegenwoordigende democratie haar langste tijd gehad? En zijn er andere vormen van participatie denkbaar?  Te gast waren schrijver Philipp Blom, filosofe  Alicja Gescinska, politicoloog  Armen Hakhverdian en filosoof Thomas Decreus.

“Politiek participeren is veel meer dan die ene dag waarop je gaat stemmen.” (Alicja Gescinska)
“Apathische burgers zijn een bedreiging voor de democratie.” (Philipp Blom)
“Ik maak me zorgen over de ongelijke vertegenwoordiging.” (Armen Hakhverdian)
“Er is niets verkeerd aan een elite in een democratie, als die elite maar open is.” (Philipp Blom)
“De mogelijkheid om te kunnen protesteren is cruciaal.” (Thomas Decreus)
“Democratie is als het einde van een toneelstuk van Tsjechov: iedereen is ontevreden, maar tenminste nog wel in leven.” (Philipp Blom)

Alicja Gescinska

“Democratie zal altijd trekken en sleuren blijven en dat moeten we omarmen.”

© Anna van Kooij / Human

Afl. 5 Toekomst van de democratie
De laatste aflevering ging over de toekomst van de democratie. Hoe om te gaan met het wantrouwen jegens politici, met de opmars van populistische partijen, en met andere uitingen van onvrede over het democratisch proces? Is de democratie zoals we die kennen bestand tegen de uitdagingen van de toekomst? Te gast waren schrijver Philipp Blom, rechtsfilosoof Bastiaan Rijpkema, columnist Caroline de Gruyter en politicoloog Sarah de Lange.

“Ook een militante minderheid kan bijdragen aan het ontmantelen van de democratie.” (Bastiaan Rijpkema)
“Als je burgerlijke rechten niet beschermt, hoe kun je dan garanderen dat de leiders vrij gekozen worden?” (Sarah de Lange)
“Democratie is een samenleving proberen te creëren waarbij mensen elkaar niet naar de strot vliegen.” (Caroline de Gruyter)
“Pluralisme wordt door weinig politici verdedigd, dat is de meest fundamentele dreiging voor de democratie.” (Sarah de Lange)
“Als te weinig mensen betrokken zijn, loopt de democratie gevaar.” (Philipp Blom)