11 mei

Toen de kinderen klein waren, hadden we tijdens het eten een favoriet spelletje: Gegroeid of gemaakt? Ik had eens gelezen dat stadskinderen dachten dat witte koeien melk gaven, en bruine koeien chocomel, dus dit leek me een aardige manier om onze kleine Amsterdammertjes iets bij te brengen over de herkomst van de spullen op de eettafel.

Het begon eenvoudig: Een komkommer: gegroeid of gemaakt? Appelsap? Een voorleesboek? De kaasfondue? De grondwet? Het Vondelpark? Jijzelf? Ook al was het vaak een combinatie van twee processen, en moesten we even steggelen wat nu de overhand had, we kwamen toch altijd wel tot gezamenlijke conclusie over in welke categorie het ‘ding’ het beste paste. 

Maar nu het coronavirus: gegroeid of gemaakt? Gemaakt! zegt Trump, in een heel bepaald laboratorium in China, en ik heb bewijs. Gegroeid, dat lijkt veel waarschijnlijker. Ergens in een vleermuis en overgesprongen via een schubdier naar de mens. Maar is dat wel groeien? Een virus kan niet groeien, hooguit muteren of overspringen.

En dat brengt mij op de volgende vraag: is een virus een levend wezen? Buiten zijn gastheer is een virus een pakketje levenloze informatie, zegt viroloog Eric Snijder in De Volkskrant. Een virus kan niet zelfstandig voortbestaan, heeft altijd een gastheer nodig om zich voort te planten, heeft - in tegenstelling tot een bacterie - geen eigen stofwisseling, dus: nee, een virus is geen levend wezen. Maar toch. Een virus is toch iets heel anders dan, bijvoorbeeld, een splinter. Eenmaal binnengedrongen in zijn gastheer kan het zich prima vermenigvuldigen en is het wel degelijk ‘levend’. Is het dan een levend wezen of niet? De biologen zijn het er eigenlijk niet over eens: het is een grensgeval.  

Het is niet toevallig is dat dit ons zo ontregelende virus een aantal van onze vertrouwde categorieën overhoop haalt. Het laat zich slecht indelen. Het is gegroeid, noch gemaakt. Het is zowel levend als levenloos. Dat zegt niks over het virus, maar alles over de tekortkomingen van onze categorieën en begrippen. Het virus is een tussenwezen, een hybride. Een uitdaging voor de wetenschap en de filosofie. Daar kunnen we nog een hoop van opsteken.