20 juli

Na vijf afleveringen van Het Filosofisch Kwintet is het alweer tijd de balans op te maken van het tiende seizoen van het meest waardevolle programma dat ik ooit heb mogen presenteren. Door te filosoferen over eigentijdse ontwikkelingen en machinaties die weliswaar onmiskenbaar zijn, maar die zich tegelijkertijd in essentie voor een groot deel aan onze waarneming onttrekken, door te proberen bepaalde thema’s van alle kanten te belichten en te doorgronden, proberen we enige grip te krijgen op (ons denken over) de tijd waarin we leven. 

Als je een thema kiest als Macht, Media en Manipulatie dan doe je dat dus omdat je je zorgen maakt over recente ontwikkelingen op dat gebied. De frons is als het ware ingebouwd in het thema, de hoop is dat ze zich enigszins kan ontspannen. Maar dit seizoen zijn de rimpels tussen mijn ogen niet minder diep geworden. Integendeel. 

Voorheen dacht ik dat ikzelf het beste wist wat ik had meegemaakt, wat mijn geschiedenis was, en waar mijn leven heen zou gaan. Dat blijkt een illusie, heb ik nu geleerd. Bepaalde techbedrijven hebben inmiddels veel meer informatie over mij dan ik over mijzelf, al was het maar omdat mijn hoofd de opslagcapaciteit mist om alle beelden en data over mijzelf van pakweg de afgelopen twintig jaar terug te halen. En wat voor mijn verleden geldt, is ook van toepassing op mijn toekomst: de voorspellingen die grote techbedrijven kunnen doen op basis van die gegevens en het vormen van groepsprofielen over ons, hun vermogen onbewuste voorkeuren van ons bloot te leggen, blijkt een enorme aantasting van mijn zo gekoesterde autonomie. En daarmee hebben ze een ongezond groot machtspotentieel over ons.

Het zijn trouwens niet alleen bedrijven – en in iets mindere mate overheden – die onze privacy op die manier schenden. We doen zelf enthousiast mee aan het bespieden van elkaar. Er is sprake van een enorme democratisering van allerlei soorten opnameproducten en mogelijkheden om gegevens te verwerken. Denk alleen al aan al die kleine cameraatjes op onze telefoons, aan de spycams voor iedere voordeur, of aan drones. Dat wordt dus ook weer heel erg sterk aangemoedigd door de commercie. Ook het hele idee van self-tracking (het bijhouden van slaap, stappen, eten, etc.) is een goudmijn voor allerhande bedrijven, die al hun macht hebben ingezet is om het discours zo te richten dat burgers het leuk vinden om zichzelf en elkaar te monitoren. 

Staten moedigen dat op hun beurt weer aan, want die kloppen aan bij bedrijven of ze die datasets mogen gebruiken voor een of ander onderzoek of de inrichting van de openbare ruimte. 

Heel concreet zijn bedrijven, overheden en burgers steeds meer met elkaar verweven, en gaan we naar een maatschappij toe waarin gewoonweg alles op termijn in de gaten wordt gehouden.  

Is dat nog tegen te houden? Nee. Het doel van het debat dat we met Het Filosofisch Kwintet trachten aan te moedigen, moet ook niet zijn om dat te proberen. Het gebeurt allemaal hoe dan ook. Wel kunnen we nog een beetje meebepalen hoe.  

Mijn frons is dieper geworden na dit tiende seizoen. De zorgen over de wijze waarop en de mate waarin wij allemaal worden gemanipuleerd had ik al. Daar komt nog eens bij het nadenken over de manieren waarop we de nadelen van de toenemende digitalisering van onze samenleving kunnen beperken. Gelukkig schijnt de zon, waan ik me op het balkon van mijn huis nog onbespied en heb ik een vrij zonnige natuur. Ik kom deze zomer wel door. 

P.S. 
Die corona-app komt er bij mij in ieder geval niet in.