Alicja Gescinska over Brexit

‘Het verbaast mij hoe amateuristisch die zaak wordt aangepakt; dat nijpend gebrek aan visie en een concreet plan bij de Britten. Eén van de treffendste borden die tijdens de grote anti-brexitbetoging van het voorbije weekend werd rondgedragen, vond ik die met opschrift: ‘Even Baldrick had a plan.’ Hoe de geesten gegijzeld worden door een referendum… Ik stoor mij ook wel aan de reacties vanop het continent. Er wordt wat lacherig over gedaan. Mocht een land als Polen er zo’n soepje van maken, dan hadden we al honderd keer mogen horen dat de Polen toch niet begrijpen wat democratie is, wat Europese waarden zijn. Maar niemand die nu zegt: ‘Die Britten, ze snappen het niet. Ze zijn toch geen echte Europeanen.’

‘Ik denk dat het begrip Europa te veel door een westerse bril wordt bekeken. Er is nog altijd een houding dat de ‘echte Europese waarden’ vanuit het westen komen.  Dat is nog een nalatenschap van het IJzeren Gordijn. Daar werd niet alleen Europa gesplitst maar ook de geest van Europa, en ik vind dat dat tot op vandaag nog voelbaar is. Ook al zijn we nu één geheel, toch wordt de andere kant van het gordijn nog als anders gezien: te veel als een aanhangsel, als iets wat er achteraf is bijgekomen. Terwijl Centraal-Europa historisch en cultureel gezien evenzeer het kloppend hart van Europa is.’

‘Er zijn geen waarden waarvan je kunt zeggen: ‘Ja, Nederland en België hebben dat en Polen en Litouwen hebben dat niet.’ Dus de grote waarden zijn hetzelfde: we streven allemaal vrijheid, veiligheid en verdraagzaamheid na. Wel kan de manier waarop we die waarden invullen of in de praktijk proberen te brengen verschillen. Maar het is niet zo dat Oost-Europese landen de zogezegde ‘westerse waarden’ niet delen. En dus is het grof om vanuit het Westen te zeggen: ‘Jullie zijn niet Europees genoeg.’ Je ziet wel fascistisch en ondemocratisch gedachtegoed in Polen, maar diezelfde bewegingen zie je ook in een land als Nederland en België. Dus er is een hypocrisie. Als de Oost-Europese landen fouten begaan dan wordt er gelijk gezegd: ‘Ah ja ze snappen onze waarden niet.’’

‘Nee, uiteraard niet. Engeland heeft een ander rechtssysteem en een andere valuta. Ze hebben trouwens veel meer hun rug naar Europa gekeerd dan sommige Oost-Europese landen, maar alsnog hoor je niemand zeggen: ‘Zij delen onze waarden niet’.

‘Ik denk dat we een fout maken als we de Europese identiteit als iets statisch zien. Denk aan tolerantie en vrijheid van religie. Dit kan op veel manieren worden ingevuld. Elk land kan zijn eigen twist eraan geven. In Frankrijk en België wordt dat vaak begrepen als is het de taak van de overheid om religie volledig tot de privésfeer terug te dringen en daar kunnen mensen dan geloven en doen wat ze willen. In Duitsland en Nederland leeft een ander begrip van secularisme en religieuze tolerantie: waarbij de opvatting eerder is dat de overheid zich niet moet moeien en iedereen maar moet doen wat hij wil, zolang hij anderen laat doen wat zij willen. Ook in de publieke ruimte. Ook aan eenzelfde religie kan in verschillende landen een verschillende invulling gegeven worden. Neem nu de katholieke kerk. Er is één katholieke kerk, er is één leer, er is één Kerk. Maar in Amerika ziet de misviering er anders uit dan in Latijns-Amerika of Afrika. De katholieke Kerk in Polen of die in België; vormelijk en inhoudelijk liggen die behoorlijk ver uit elkaar. Er zijn enkele elementen die hetzelfde blijven, er is altijd dezelfde God, dezelfde religie, maar de uitvoering kan heel anders zijn. Maar misschien zit hierin een mooie vergelijking met de Europese Unie. We delen de koepel en de grote waarden, maar elk land heeft zijn eigen identiteit en een eigen manier om die waarden te realiseren. Die eigenheid in verbondenheid moeten we ook behouden, anders heeft het Europese project gefaald.’

‘Ja het is een beetje de angst van alle landen in Europa: dat hun nationale identiteit ten koste gaat van de Europese. We zouden meer moeten beseffen dat onze nationale identiteit al per definitie Europees is. Een Nederlander is Europeaan. Een Pool is Europeaan. Dezelfde identiteit delen betekent niet dat we hetzelfde hoeven te zijn; wel dat we verbonden in onze verscheidenheid blijven.’