“Nou, Forum voor Democratie bijvoorbeeld, met dat constante gedweep met de VOC in filmpjes, er steeds maar op hameren dat we trots moeten zijn op de Gouden Eeuw. Terwijl: we kunnen de positieve kanten analyseren en navertellen, maar daar horen de zwarte randjes ook bij. Geschiedenis kent altijd meerdere lagen. Zodra iemand het tot één laag reduceert, moeten alarmbellen gaan rinkelen. Dat gebeurt overigens ook aan de uiterste linkerkant van het spectrum, waar gedaan wordt alsof het kleine Nederland de grootste schurkenstaat was en is die de wereld ooit gekend heeft.”
Het is droevig gesteld met onze kennis van de eigen geschiedenis. Eeuwig zonde, vindt Geerten Waling (1986). “Zelfs politici weten er bar weinig van af.” Zodra geschiedenis wordt gereduceerd tot een enkel laagje, moeten alarmbellen gaan rinkelen, betoogt de historicus.
Wie maakt in Nederland misbruik van de geschiedenis?
Hoeveel artistieke vrijheid kan een geschiedschrijver zich permitteren?
“Zolang de jaartallen maar kloppen, haha. Nee, het bewust weglaten van belangrijke zaken of gebeurtenissen is een doodzonde. Je probeert een zo gebalanceerd en volledig mogelijk beeld te schetsen. Het mooie en het lelijke naast elkaar. De slavernij was afschuwelijk, maar dat laat onverlet dat de wetenschappelijke revolutie en de culturele bloei van de Nederlandse zeventiende eeuw buitengewoon bijzonder waren.
Je mag de geschiedenis best inzetten voor een politiek doel, zolang het maar geen partijpolitiek doel is, maar een collectief politiek doel. Verhalen hebben een performatieve werking, ze hebben invloed op ons gedrag. Bovendien putten mensen er hoop en troost uit.”
Tekst gaat verder na kader
©
Anna van Kooij / HUMAN
Geerten Waling (l.) in gesprek met Stephan Sanders bij Het Filosofisch Kwintet.
Bio
Geerten Waling is historicus en schrijver van diverse boeken (oa Zetelroof uit 2017 en 1848 – Clubkoorts en Revolutie uit 2016) en columns, onder andere voor EW Magazine. Bij dat weekblad zwaait hij tevens de scepter over onlineplatform Podium. Ook is Waling eindredacteur van het radioprogramma WNL In de Kantine.
Hoe dun is de lijn tussen gebruik en misbruik van de geschiedenis?
“Flinter. Ze liggen vaak dicht bij elkaar. Toen ik een boek schreef over het Plakkaat van Verlatinghe, de Nederlandse onafhankelijkheidsverklaring, reageerden veel mensen uit de wat nationalistischer hoek enthousiast. Zodra ik tegen sommige van die mensen over de slavernij begin, zeggen ze: maar dat waren wij niet. Je kunt niet alleen maar de krenten uit de pap kiezen, je moet de geschiedenis in zijn totaliteit omarmen.
Aan de andere kant van het spectrum doen mensen erg hun best om Nederland af te schilderen als slechterik. Dan mopperen ze dat onze beschaving pril is en de vooruitgang hier relatief laat op gang kwam. Want Nederland werd pas een democratie in 1919, met de invoering van het vrouwenkiesrecht.
Diezelfde mensen blijven vervolgens vaak doorzagen over zwarte bladzijden van eeuwen eerder. Terwijl: je hebt net zelf geconstateerd dat we toen helemaal geen democratie waren, dus hoeveel daarvan kan je de Nederlandse bevolking - toen of nu - aanrekenen?
Daar zit een links-rechts schisma in waar ik met mijn hoofd niet bij kan. Ik heb altijd gepleit voor een Nationaal Historisch Museum én een Slavernijmuseum. Het gaat nu vaak over burgerschap en burgerschapsonderwijs, maar ik denk dat je met een gedegen kennis van de geschiedenis al een heel eind komt. Wat het des te belachelijker maakt dat zelfs politici er bar weinig van afweten.”
Waaruit blijkt dat?
“Toen de Oekraïense president Volodymyr Zelensky in april de Tweede Kamer toesprak, moest hij onze volksvertegenwoordigers eraan herinneren dat er op 1 april 1572 iets belangrijks was gebeurd (de Inname van Den Briel, red). Ze zaten hem glazig aan te kijken. Het zou grappig zijn als het niet zo treurig was. De geschiedenis misbruiken is makkelijk als het iedereen aan historisch besef ontbeert.”
Hoe verhoudt het historisch besef in Nederland zich tot dat in andere landen?
“Ik heb geen cijfers paraat, maar de situatie is echt onvergelijkbaar met die in bijvoorbeeld Frankrijk. Zelfs in Amerika, wat altijd als een dom land wordt gezien, zijn ze in ieder geval bezig met geschiedenis en wat ze ervan kunnen leren. De meest populaire musical is Hamilton, die gaat over de beweegredenen van de founding fathers en nog goed in elkaar steekt ook. Hier hebben we Soldaat van Oranje, wat echt een flinterdun verhaal is. Voor ons was die oorlog een rare tussenperiode en zijn we over de bereidheid tot verzet allang niet meer zo trots als we ooit waren.
De geboorte van Nederland (450 jaar geleden) wordt dit jaar voor het eerst groots herdacht. Dat is in ieder geval een stap in de goede richting. Gouda pakt echt uit met 750 jaar stadsrechten. Dat is een groot feestjaar waarbij de Goudenaren massaal meedoen en van alles leren over hun geschiedenis.
Als gevolg daarvan voelen inwoners zich sterker verbonden met elkaar en hun omgeving, wat de maatschappelijke betrokkenheid natuurlijk ten goede komt. Onder sommigen leeft het idee dat enige trots op waar we vandaan komen onherroepelijk zal leiden tot wapengekletter. Terwijl je er waarden aan kunt koppelen die juist het tegenovergestelde bewerkstelligen. Gouda doet dat bijvoorbeeld onder de noemer Vrijheid, Verdraagzaamheid, Verscheidenheid, Verbondenheid. De vier v’s. Als dat onderdeel wordt van je identiteit, ben je eerder geneigd een vluchteling op te nemen als een situatie zoals nu in Oekraïne zich voordoet.”
Wat zijn op nationaal niveau de consequenties van een gebrek aan historisch besef?
“Mensen die het gevoel hebben te behoren tot dezelfde groep zijn eerder bereid elkaar te helpen, of, cynisch gezegd, minder geneigd elkaar te laten creperen. Als je burgerschap en sociale cohesie belangrijk vindt, moet je toch ergens dat groepsgevoel vandaan zien te halen. Het heeft ook andere voordelen. Door een cultureel verhaal te vertellen over wat mensen bindt, verklein je de kans dat groepsgevoel ontstaat langs etnische lijnen. Minder racisme – daar zijn we toch allemaal voorstander van?”
Het Filosofisch Kwintet over de maakbaarheid van het verleden
Kijk aflevering 4: Misbruik van de Geschiedenis
In ieder land is de fixatie op de eigen nationale geschiedenis opmerkelijk groot. Wie haar (her)schrijft, beschikt over macht. Wie die macht misbruikt, kan zomaar een oorlog beginnen. De vierde aflevering van het twaalfde seizoen van Het Filosofisch Kwintet gaat over de aantrekkingskracht, het gevaar en de maakbaarheid van geschiedenis.
Presentator Clairy Polak spreekt hierover met historici Remieg Aerts, Agnes Cremers en Geerten Waling, en schrijver Stephan Sanders.
Zondag 31 juli om 12:10 op NPO 1.