Met het water verdween nog niet de angst

Woensdagavond 14 juli 2021, in de lunchroom van Paulien van Ogtrop en haar man, in het centrum van Valkenburg, pal naast de rivier de Geul, staat het water inmiddels anderhalve meter hoog. Van Ogtrop: "Toen 's avonds de Geul overliep, kwam het water hier als eerst over de brug. We waren de eerst getroffenen."

Die avond zijn ze hun spullen maar hoger gaan zetten. Stoelen op tafels, pinapparaten en andere apparatuur nog net iets hoger. "Dat het water binnen zou komen was duidelijk, maar hoe hoog? We hebben de voordeur gebarricadeerd, de grote bloembakken op het terras voor de ingang gezet. We hebben zelfs nog margarine in de spleten van de deuren gesmeerd, want dan zou het water er niet doorheen komen. Ik kan je zeggen: dat heeft niet geholpen."

© Paulien van Ogtrop/Privé-collectie

Hoewel hun kinderen de overstromingen die woensdagavond zelf niet hebben hoeven mee te maken, hebben de gevolgen van het watergeweld wel degelijk impact op hen gemaakt. Van Ogtrop: "Ons zoontje van twee heeft niks in de gaten, maar onze dochter van zes heeft die vrijdag gezien wat water kan doen. Als het hard waait of regent heeft ze er nog steeds last van. Dan gaat alles weer overstromen, loopt alles onder en gaat alles weer kapot. Dan kan je proberen je kind gerust te stellen door te zeggen dat het heel extreem was en dat het hopelijk eenmalig was, maar dat zijn beloftes die je niet waar kan maken. Daar moet je heel voorzichtig mee omgaan."

Van Ogtrop en haar man hebben er inmiddels professionele hulp bij gezocht. "Als ouder weet je het op een gegeven moment ook niet meer. We zijn bij de huisarts terecht gekomen omdat ze paniekaanvallen kreeg. Ze sloot zich op in haar kamer, moest overgeven, huilen, noem maar op. Toen we de huisarts belden konden we binnen een week terecht bij de jeugd-ggz. Kinderen vergeten natuurlijk gauw, en ze maken snel nieuwe herinneringen, maar ergens blijft zo’n traumatische herinnering natuurlijk wel borrelen. Je moet daar wel altijd alert op blijven, dat het niet iets is wat een leven lang blijft."

Geul door de woonkamer

Juist voor hoe om te gaan met zo'n traumatische ervaring als die van afgelopen zomer is wat Brenda Tjoelker (57) betreft veel te weinig aandacht geweest. Samen met haar man en twee kinderen (23 en 21) maakte ook zij de overstromingen in haar woonplaats Valkenburg van dichtbij mee. "Wij hadden de Geul door onze woonkamer stromen."

Dat het gezin die eerste avond nog probeerde te redden wat er te redden viel, ziet Tjoelker als een eerste fase uit een rouwproces. "Als iemand uit je directe omgeving overlijdt moet je van alles regelen en organiseren en komt de klap pas later. We zaten in eerste instantie echt in een praktische modus. De eerste nacht deden we geen oog dicht en zijn we wakker en alert gebleven. Je weet niet wat je te wachten staat. Het was midden in de nacht, de stroom viel uit. Dat was gewoon acute stress. Toen we die tweede nacht in een hotel sliepen gingen we natuurlijk wel met elkaar in gesprek. Dan voel je je ineens heel machteloos en besef je ineens dat je halve huis in puin ligt."

© Brenda Tjoelker/Privé-collectie

Hoewel ze door haar werk als gezondheidscoach veel bezig is met stress reduceren en ademhalingstechnieken, wordt er ook bij haar nog steeds wat getriggerd zodra het hard gaat regenen. "Dan denk ik in een split second: ah ooh."

Zelf kan ze dan nog bedenken dat dat niet zo gek is, omdat het nog maar vrij recent geleden gebeurd is. "Maar water kan zeker bij kinderen straks gewoon een angst oproepen die ze de rest van hun leven bij zich gaan dragen. Dat zie je ook bij kinderen die een brand hebben meegemaakt, die zijn doodsbang voor vuur, zelfs als volwassene. Dat soort continu opgestapelde stress veroorzaakt uiteindelijk nog veel meer gezondheidsproblemen. Ik ben bang dat dat op termijn nog veel meer schade gaat opleveren dan alleen dat water."

Nog steeds aan het overleven

Ook psychotraumatoloog Pomme Termond uit Maastricht ziet dat er de afgelopen maanden heel weinig oog en aandacht is geweest voor de emotionele en mentale gevolgen, juist voor kinderen. Dat er in de eerste fase na zo'n ramp meer aandacht is voor de fysieke veiligheid is goed verklaarbaar, maar dat er nu meer ruimte moet komen voor de psychosociale gevolgen staat voor haar vast.

Termond: "De gezinnen die echt zwaar getroffen zijn, waarvan de huizen nog steeds te vochtig zijn om in te wonen, die hun dierbare spullen zijn kwijtgeraakt, die nog steeds ergens anders verblijven en niet terug hebben kunnen keren naar hun eigen plek, die mensen zijn vanuit traumaperspectief gezien nog steeds aan het overleven. De emotionele impact gaat vaak ook pas na die overlevingsfase voelbaar en zichtbaar worden. Waar het in essentie om gaat is dat er een stuk basisvertrouwen en een gevoel van basisveiligheid is aangetast. Dat is iets dat je ook op langere termijn kan gaan zien doorwerken in hoe kinderen in het leven staan, hoe ze denken, zich voelen, wat ze doen en de keuzes die ze maken."

Zelf heeft Termond geluk gehad deze zomer. Alleen haar eigen centrum voor psychotrauma in Maastricht moest ontruimd worden. Vlak voor de overstromingen is ze met haar gezin verhuisd. "Op ons nieuwe adres zijn we de dans net ontsprongen, waar wij voorheen woonden moest iedereen geevacueerd worden."

Bij haar traumacentrum in Zuid-Limburg, waar ze zelf vooral met kinderen en gezinnen werkt, komen vooralsnog geen specifieke aanmeldingen binnen naar aanleiding van de watersnoodramp. "Wel zien we dat het voor sommigen de druppel was die de emmer deed overlopen, doordat er bijvoorbeeld al van alles speelde en dit er nog eens bovenop kwam."

Hoe anders is dat net over de grens in België, waar Termond sinds de overstromingen wekenlang vrijwilligerswerk heeft gedaan vanuit haar eigen vakgebied. "Toen ik eindelijk zelf vakantie had ben ik elke dag op en neer gereden. Het is daar nog zoveel malen schrijnender dan bij ons in Limburg."

Want waar de Nederlandse regering de provincie Limburg al gauw tot officieel rampgebied uitriep en er vanuit de Nederlandse bevolking zelfs nog inzamelingsacties zijn geweest voor de getroffenen, is dat net over de grens überhaupt nauwelijks gebeurd, legt Termond uit. "Doordat de getroffen gebieden in België nooit zijn uitgeroepen tot rampgebied, konden het Rode Kruis en het leger lange tijd ook niet in actie komen. Er waren wel een hoop mensen die het al gauw niet meer konden aanzien en zelf zijn gaan helpen, maar wij hebben weken na de ramp soms nog huishoudens aangetroffen waar nog geen hulpdienst was geweest."

'Het leek wel oorlog'

Sinds een week is de lunchroom van Paulien van Ogtrop in het centrum van Valkenburg weer open. Het watergeweld van drie maanden geleden is veranderd in een rustig beekje dat onschuldig onder de brug naast haar terrasje doorstroomt. Vorig week zei een vrouw op haar terras het nog: het leek wel oorlog. Dat vergeet je niet gauw.

En toch, dat er inmiddels weinig meer te zien is van die traumatische gebeurtenis van afgelopen zomer is ook belangrijk voor een stad als Valkenburg. Van Ogtrop: "We leven hier van de mensen uit onze omgeving, maar ook zeker van de toeristen. Het is erg dubbel. Aan de ene kant is het positief dat mensen de overstromingen alweer zijn vergeten, dan durven ze weer te komen. Maar als je hier woont en je huis is onder gelopen, dan is het leed nog zó groot. We zijn blij dat mensen het weer zijn vergeten, maar we moeten ook niet doen alsof er niks is gebeurd. Er zijn gezinnen die voorlopig hun huis nog niet in kunnen. En dan heb ik het niet over volgende week of volgende maand, maar over volgend jaar zomer."

© Maarten Mooijman

Tjoelker:  "We hebben ons onlangs ingezet voor de benefietactie Limburg Oet De Drup, waarvan alle opbrengsten naar de gedupeerden gingen. Toch lag het accent er daar eigenlijk meer op om mensen uit deze omgeving te laten ervaren hoe je met die opstapeling van stress kunt omgaan, dat je ook in moeilijkheden een stukje rust kunt vinden. Dat gaat natuurlijk echt niet vanzelf, zeker niet bij ouderen en kinderen, maar daar kan eigenlijk niet genoeg aandacht voor komen."

En wat als je kind drie maanden na de watersnoodramp nog altijd in de stress schiet zodra de hemel open breekt? Termond: "Voor de meeste kinderen zal de gebeurtenis vanzelf een plek krijgen en zal de spanning en angst voor regen vanzelf afnemen. Maar er zullen ook kinderen zijn die daar echt last van blijven hebben. Onbewust blijven ze de film van de wateroverlast afspelen zodra het begint te regenen. De stress die dit oproept kan ongemerkt diepe impact hebben en de ontwikkeling verstoren. Om die reden is het belangrijk de impact van deze gebeurtenis op tijd te onderkennen en eventueel hulp in te schakelen."