Musea doen te weinig onderzoek naar hun (roof)kunst

In vijf eeuwen Europese kolonisatie van de wereld zijn talloze waardevolle culturele en historische objecten meegenomen naar Europa. Deze maand namen activisten een Congolees grafbeeld mee uit het Afrikamuseum in Berg en Dal. Zij wilden stukken die geroofd zijn 'terughalen', zeggen zij, en zich met hun daad tegen het kolonialisme keren dat 'Afrika heeft verwoest'.

Wat staat teruggave van op dubieuze wijze verkregen objecten in de weg? Welke verantwoordelijkheden hebben wij daarin? En hoe moeten wij omgaan met onze koloniale geschiedenis?

#1. Het onderwerp 'teruggave' moet weer prominenter op de agenda komen

In de radio-uitzending sprak Coen Verbraak met onder meer onderzoeker Jos van Beurden, expert op het gebied van cultureel erfgoed en kwesties rondom teruggave daarvan. Een beroemde casus van de Westerse omgang met roofkunst gaat over de zogeheten 'Benin Bronzen'. Van Beurden: "Europese musea hebben het onderwerp teruggave van de agenda gehaald."

#2. Niet alleen van menselijke resten is de herkomst belangrijk, ook van culturele objecten

Valt onderscheid te maken tussen de roof van menselijke resten en dat van objecten? Volgens Susan Legêne, hoogleraar politieke geschiedenis aan de VU en voormalig hoofd Museale Zaken van het Tropenmuseum in Amsterdam, niet. "Voor mij is dat een niet bestaande grens." Voor zowel de roof van culturele voorwerpen als de roof van lichaamsdelen geldt volgens Legêne hetzelfde: "Er is een eenheid verstoord."

"Bij de fysische antropologie, waar vroeger werd gezocht naar het onderscheid tussen mensen en de hierarchie tussen culturen, spelen dan ook niet alleen menselijke resten een rol, maar objecten evenzeer."

#3. Nederlandse musea doen echt onvoldoende voor herkomstonderzoek

Waar het gesprek volgens Van Beurden natuurlijk moet gaan over de politieke kant van het verhaal, vindt hij het misschien nog wel belangrijker om de rol van de Nederlandse musea tegen het licht te houden.

De sector doet ondanks de enorme stappen die het al heeft gezet, volgens hem namelijk nog "echt onvoldoende" om onderzoek naar de herkomst van dubieus verkregen kunst te bespoedigen. Van Beurden vindt dan ook dat we veel meer begrip moeten krijgen voor de andere kant, want hoe we het nu doen "is niet meer van deze tijd".

#4. Koloniaal erfgoed gaat over de ziel van mensen

Kathleen Ferrier, voorzitter van de Nederlandse Unesco Commissie beschreef aan de hand van het voorval in het Afrika Museum in Berg en Dal het spanningsveld waarin de discussie over koloniale roofkunst gevoerd wordt. Ferrier: "Het ligt zo enorm gevoelig. Alleen al het feit dat er niemand van het Afrika Museum zelf bij dit gesprek zit, zegt genoeg."

Want, zegt Ferrier, ook al is het beeldje dat de activisten uit het museum meenamen niet van hen persoonlijk, "erfgoed - en dus ook koloniaal erfgoed - gaat over de ziel van mensen. Daarom is het zaak dat er meer gereflecteerd wordt op ons eigen verleden, om zo ook de gruweljkheden onder ogen te komen. Die discussie moet echt gevoerd worden."

#5. Nederlandse musea moeten activisten niet aanklagen, maar met ze in gesprek gaan

Ondanks het feit dat de activisten die het Congolese grafbeeld meenamen uit Berg en Dal uiteindelijk niet voor 'diefstal' zijn aangeklaagd, maar voor het wezenlijk lichtere 'poging tot ontvreemding', vindt onderzoeker Jos van Beurden dat het Afrika Museum hiermee de plank alsnog misslaat.

Van Beurden: "Je merkt dat zo'n museum inmiddels doorheeft dat het zo niet langer kan. Wat ik alleen echt miste, was dat het museum zei: 'Laat die mensen hier komen, dan gaan we het gesprek aan'."

Luister de hele aflevering terug

Luister hieronder de hele aflevering van De Publieke Tribune terug of abonneer je als Apple-gebruiker of als Android-gebruiker op onze Podcast en mis niks! Luister je liever via Spotify? Dan abonneer je je hier.