Twee weten meer dan één

Voor de derde uitzending van Dat had je gedacht, de Human-serie over helder denken, deden wij een experiment met ballen en knikkers. Eerst moesten onze ruim honderd vrijwilligers schatten hoeveel ballenbakballen er in een vitrinekast zaten. Dat moesten ze individueel doen, waarna ze hun schatting op een antwoordformulier schreven. 

Later op de dag werden de deelnemers opgedeeld in kleinere groepen en langs een kubus met knikkers geleid. Weer kregen ze de vraag: hoeveel zijn het er? Maar dit keer mochten de vrijwilligers met elkaar overleggen en kregen ze daarna de opdracht om individueel hun schatting op een whiteboard te schrijven, voor het oog van de rest van de groep.

Wat de deelnemers niet wisten, was dat het om exact evenveel ballen als knikkers ging: 1450. We wilden weten of de schattingen in het eerste geval verder uiteen zouden lopen dan in het tweede geval. Was dat zo, dan zou het waarschijnlijk zijn dat er in de tweede conditie sprake was van groepsdynamiek. De deelnemers zouden elkaar in dat geval beïnvloeden en daardoor zouden de schattingen meer op elkaar lijken.

Na het kijken van de aflevering weet de kijker dat de schattingen in het eerste geval inderdaad veel verder uiteenliepen (van tweehonderd tot vijftienduizend) dan in het tweede geval (tussen de 650 en 1730). Experiment geslaagd. 

Maar daarmee is nog niet het hele verhaal verteld. Al meteen aan het einde van de testdag werd mij gevraagd of de zaal het aantal knikkers en ballen gemiddeld een beetje goed had weten in te schatten. Was hier sprake van wat The wisdom of the crowds is gaan heten?

Dat begrip is populair sinds het gelijknamige boek van James Surowiecki uit 2004. Maar het idee erachter is al veel ouder. Francis Galton, een neef van Charles Darwin, bezocht aan het begin van de 20e eeuw een veemarkt, waar een in die tijd populair spel werd gespeeld. Wie het precieze gewicht van een stier kon raden, mocht het beest mee naar huis nemen. Galton kwam op het idee om alle schattingen op te tellen en het gemiddelde te berekenen. En wat bleek? Dat gemiddelde kwam bijzonder dicht in de buurt van het gewicht van de stier. Gezamenlijk wisten de deelnemers een veel betere schatting te doen, dan het overgrote deel van de deelnemers individueel.

Dat gaat vaak op, maar niet altijd. Er is veel onderzoek gedaan naar de omstandigheden waaronder de kans op wisdom of the crowds het grootst is. Een opvallende conclusie is dat de gemiddelde schatting accurater wordt naarmate de diversiteit van de groep toeneemt. Dat is ook wel logisch als je er even over nadenkt. Als iedereen hetzelfde denkt, is de kans groter dat alle leden van de groep dezelfde fout maken. 

Onderzoekers van de Zwitserse Eidgenössische Technische Hochschule Zürich toonden bovendien in 2011 aan dat de gemiddelde schattingen verder van het juiste antwoord lagen naarmate de deelnemers meer wisten van elkaars ideeën over dat goede antwoord. Dat is een sterk argument tegen overleg in dit soort situaties.

De reden dat het soms misgaat als mensen wel mogen overleggen, is vrij simpel. Het resultaat hangt namelijk af van de groepsgenoot naar wie het best wordt geluisterd. En dat is niet automatisch degene die het beste antwoord heeft. Sterker nog, vaak zijn zaken als charisma, een grote mond, status of feromonen veel bepalender. 

Maar hoe zat dat nou bij onze deelnemers? Die deden het helemaal zo gek nog niet. Ondanks de grote verschillen was de gemiddelde schatting van het aantal ballenbakballen 1646. Een verschil van 204, oftewel veertien procent. En deden de vrijwilligers het beter toen ze mochten overleggen? Ja, iets. Daar kwamen ze gemiddeld tot 1290 en dat is een verschil van 160, oftewel elf procent. 

In dit geval kan je dus zeggen dat twee meer weten dan één. Maar het is goed om te beseffen dat dat lang niet altijd opgaat.